BICIKLOM KROZ VOJVODINU: Banstol i Čortanovci, vila sa čarobnim pogledom na Dunav i jurnjavu „Sokola“ uz obalu

Izgradnja Crkve Blage Marije u ruskom stilu, površine oko 240 metara kvadratnih, počela je 2017. na inicijativu Udruženja “Klub svih generacija” iz Sremskih Karlovaca.

Predsednik ovog udruženja Branko Simonović objasnio je svojevremeno medijima da je ideja bila da se izgradi crkva kao mesto okupljanja u vikend naselju u kome uglavnom žive građani srpske nacionalnosti izbegli iz Hrvatske tokom rata u bivšoj Jugoslaviji. Ova crkva posvećena je žrtvama akcije “Oluja” iz 1995. a planirano je da u njoj budu ispisana i sva njihova imena.

- Crkva ne može biti posvećena Putinu svakako, to je više onako medijsko ime, metaforično. Mi kad smo tražili pomoć rekli smo - ko god da nam pomogne iz Rusije to će biti Putinova crkva, pa je to otišlo u medije i tako je ostalo. A crkva je posvećena žrtvama Oluje i Mariji Magdaleni koja se obeležava 4. avgusta, a to je dan kad je počela Oluja, - objasnio je Simonović.

Iako je hram u javnosti dobio ime po predsedniku Ruske Federacije Vladimiru Putinu, prema rečima predstavnika Eparhije sremske koja je investitor gradnje, sredstva za izgradnju nisu stigla iz Ambasade Ruske Federacije, niti je iko iz Rusije pomogao gradnju, već samo od pojedinih donatora, uglavnom iz Srbije, Australije i SAD. U javnosti se svojevremo pokrenula i rasprava o tome da “Putinova crkva” pa su pojedini mediji tvrdili da prema podacima iz katastra nepokretnosti (Republičkog geodetskog zavoda), ne postoji. Naime, na parceli u vlasništvu Eparhije sremske na kojoj se crkva nalazi u katastru bila je upisana samo vikend kuća od 48 kvadrata, što je navodilo na zaključak da gradnja crkve nije prijavljena i da nema potrebne dozvole. Prema podacima sa sajta Agencije za privredne registre, Srpska pravoslavna crkva (Eparhija sremska) podnela je zahtev za izdavanje lokacijske dozvole za crkvu 2017. ali dozvolu nije dobila jer, kako piše u dokumentu, nije moguće dozvoliti gradnju crkve jer se nalazi “u zoni označenoj kao zona kuća za odmor”, odnosno na osnovu Prostornog plana Sremskih Karlovaca u tom području nije dozvoljeno graditi takav objekat. Iste 2017. nakon što je Eparhiji sremskoj odbijen zahtev za izdavanje lokacijske dozvole za izgradnju crkve donet je Prostorni plan posebne namene kulturnog predela Sremski Karlovci kojim je upravo parcela na kojoj se nalazi nelegalno izgrađena crkva utvrđena kao prostor koji je namenjen za “kompleks verskog objekta”. Na ovaj način obezbeđeno je da investitori crkve mogu dobiti lokacijsku dozvolu. U dvorištu crkve nalaze se velika zvona na kojima su imena darodavaca kao i sveštenika Siniše Hrvačevića zaduženog za bogosluženja u ovom hramu.

Preko puta crkve je kuća koja privlači pažnju skulpturama beloglavih supova sa obe strane kapije. Inače, u Banstolu nekadašnjoj „vikend zoni“ podnožja Fruške gore u zlatno doba socijalističkog samoupravljanja niklo oko 8.000 vikendica uglavnom u vlasništvu Novosađana. Devedesetih se ovde nastanilo oko 3.000 stalnih žitelja, uglavnom izbeglica iz Hrvatske ali se zvanično ovaj deo naselja i dalje tretira kao vikend-naselje i nema status mesne zajednice iako je odluka Opštine Inđija o tome usvojena još 2016.

Idem od Velike Remete ka Banstolu, prolazim veoma prometnu raskrsnicu sa putem koji vodi za Novi Sad i eto me ispred bilborda na kojim se nalazi motiv “Seobe Srba” Paje Jovanovića i informacijom da je 17. Krajiški crkvenonarodni svesrpski sabor “Krušedolska zvona” održan 27. maja kod manastira Krušedol. Bilbord se nalazi tačno ispred Crkve Blage Marije.

Zanimljivo je da je autor dizajna odabrao verziju Pajine „Seobe Srba” koju naručilac, patrijarh Georgije 1896. odbio. Naime, kada je patrijarh Georgije prvi put vidio sliku, bio je nezadovoljan prikazom seobe, naročito zbog prikaza ovaca i vagona koji nose žene i decu, rekavši da izgledaju kao „rulja u bekstvu”. Izvor patrijarhovog nezadovoljstva bio je različito tumačenje onoga što je prvobitno dovelo do seobe; Crkva je tvrdila da je patrijarh Arsenije Treći jednostavno odgovorio na poziv svetog rimskog cara da krene na sever. Nakon što je proučavao Ruvarčevo delo, Jovanović je stekao utisak da je strah od osmanske odmazde, a ne želja da se zaštite habzburške granice, navela Srbe da napuste svoja ognjišta. Jovanović je vratio sliku u svoj atelje i promenio je prema patrijarhovoj želji; uklonio je ovce, drvene vagone, ženu i njenog sinčića, postavljajući stilizovane ratnike na njihovo mesto. Takođe je postavio Leopoldovo pismo, kojim je navodno pozvao Srbe da se nasele u današnjoj Vojvodini, u ruke Isaije Đakovića, sveštenika koji jaše pored patrijarha Arsenija III. Ta slika se danas nalazi u Patrijaršiji a izvorna verzija (sa ovcama, ženom i detetom) u Narodnom muzeju u Pančevu a njen motiv - na bilbordu između Krušedola i Banstola.

Nastavljam dalje Karlovačkim putem koji preseca Banstol i vodi ka Čortanovcima. Redaju se bočne ulice romantičnih naziva: Mesečev put, Trešnjina, Jasenova, Kestenova, Sunčana dolina, Kruškina... A kad stignete do Tri oraha i Mačkovog kamena to znači da ste već ušli u Čortanovce. Na tu činjenicu vas upozorava i velika tabla na kojoj piše da se u ovom mestu rodio Andrija Andra Jović (1877-1945), osnivač prvog fudbalskog kluba u Srbiji i osnivač Srpskog olimpijskog komiteta.

Stižem do kapije Vile Stanković i na moje iznenađenje zaključujem da je otvorena. Čuvara nije bilo na vidiku pa sam prošao ka delu imanja sa kojeg se pruža prelepi pogleda na Dunav, a do skora i na brzi voz “Soko” koji kao strela tutnji uz njegovu obalu. U ovom prostoru bio sam nekoliko puta kao posetilac Novog Tvrđava Festa i Šekspir festa, dva pozorišna festivala koji koriste ovaj jedinstveni ambijent za predstave. Posebno je upečatljivo gledati Šekspira u senci kula Stankovićeve vile.

Vilu je 1930. podigao kardiolog Radenko Stanković, osnivač Medicinskog fakulteta u Srbiji, ministar prosvete za vreme vladavine kralja Aleksandra Prvog i verovatno najčuveniji po tome što je bio jedan od namesnika maloletnog kralja Petra Drugog Karađorđevića. Po porudžbini, nacrte za vilu je izradio arhitekta Dragiša Brašovan, koji je zaslužan i za izgled palate Banovine u Novom Sadu. Objekat je urađen u stilu srpskih srednjovekovnih dvoraca, a smešten u Čortanovačkoj šumi na imanju koje obuhvata 35 jutara raspoređenih na šest nivoa-terasa. Doktor Stanković dok je još bio na studijama u Beču slušao da između Koviljskog rita i Fruške gore duva lokalni vetar - fruškogorac. Upravo to strujanje vazduha, poznatije kao ruža vetrova, privukla je budućeg namesnika da, na mestu gde se obično grade bolnice za plućne bolesnike, podigne vilu.

Posle okupacije Kraljevine Jugoslavije 1941. Nemci su uhapsili doktora Stankovića i odveli ga u Austriju, pokušavajući da ga nagovore da formira srpsku vladu, što je on odbio. U Austriji je ostao godinu dana. Po povratku u Beograd je penzionisan, a u kućnom pritvoru ostaje do kraja rata.

Okružni sud u Beogradu osudio je 1949. doktora Stankovića na 12 godina zatvora, gubitak svih građanskih prava i konfiskaciju celokupne imovine. Kaznu je izdržao u zatvoru u Sremskoj Mitrovici iz kojeg je pušten 1956. teško bolestan. Preminuo je decembra iste godine. Rehabilitovan je 18. decembra 2006. godine odlukom Okružnog suda u Beogradu. Njegov sin bio je čuveni jugoslovenski vajar Radeta Stanković.

Vilu komunističke vlasti konfiskuju 1952. a prvi na listi novih vlasnika je bio MUP Srbije. Kasnije je vila prilagođena za ukus Josipa Broza Tita, (tom i kasnijim adaptacijama potpuno je uništen enterijer) pa u njoj znaju često da borave najviši državni funkcioneri. Pored Maršala Tita, najčešći gosti su bili Aleksandar Ranković i Slobodan Penezić Krcun. Posle je vila prešla u nadležnost pokrajinske vlasti Vojvodine i u njoj su boravili Dušan Alimpić, Nikola Kmezić i brojni drugi.

U vili su usvajane brojne političke odluke. Blagodeti vile osetili su Milutin Mrkonjić, Radoman Božović i Boško Perošević koji je naložio da se pored vile izgrade bungalovi, teniski tereni, bazen. Zaslužan je i za delimično otvaranje vrata ovog „zabranjenog grada“ za oči javnosti, jer je 1994, dozvolio da u vili borave posetoci koji nisu radili u Izvršnom veću Vojvodine. Omogućio je da, uz određenu svotu novca, tu borave direktori velikih preduzeća. Do bungalova stižete preko drvenog mosta koji se nadvija nad putem koji ide kroz jedan usek u planini. Čini se da u njima davno niko nije boravio.

Radoman Božović je, takođe, voleo ovo mesto, te je 1997. zakupio 50 odsto prostora na 10 godina. Ali, vlasnik je bio samo godinu dana. Vilu su planirali da kupe Boba Živojinović i Lepa Brena. U vili je trebalo da se održi sastanak Glavnog odbora Demokratske stranke, koji bi vodio Zoran Đinđić, ali je otkazano zbog bezbednosti. U to vreme, veliki broj radnika uređivao je vilu za taj povod, a postojao je strah od atentata pa se od ove lokacije odustalo. Sastanak je trebalo da se održi dve nedelje pre ubistva premijera.

Vilu danas koriste pokrajinski funkcioneri za protokolarne prijeme i sastanke kao i za dva pomenuta festivala. U njoj je inače sniman i film Soje Jovanović „Silom otac“.  Obišao sam ceo kompleks, vila deluje da je dobro održavana, trava je pokošena, ali se bazen u dvorištu očigledno već dugo ne koristi.

Za sedam dana na ovom mestu pročitajte šta sam još video i čuo u Čortanovcima, selo kroz koje su uglavnom samo prolazi, a krije mnoge tajne i zanimljivosti.

Robert Čoban