NEDELJA NA PIJANOJ LAĐI Giga Đuragić Dile o Savi Šumanoviću, slikarstvu i slikarima

posvećenu slikaru Savi Šumanoviću (1896-1942) i njegovim savremenicima. Đuragić otkriva da je 50 godina pratio slikarstvo Šumanovića i ceo njegov životni i umetnički put je vezan za Šumanovića, jer je otkrio da kao Vojvođanin može da se ugleda na nešto što je duboko vojvođansko, a da u tom dugom periodu vodi neku vrstu dijaloga sa Šumanovićem. 

– Taj dijalog je rezultirao i ovom knjigom i mojih 106 samostalnih i 850 kolektivnih izložbi i drugim angažmanima. Duboko sam i intimno i umetnički vezan za delo Save Šumanovića – kaže za naš list Giga Đuragić Dile.

Knjiga je tako koncipirana da je Sava Šumanović kroz svoj monolog ispričao ceo svoj život, a kada je ispričao šta ima, kako posmatra događanja kroz koja je prošao u svom životu, reč uzima Giga Đuragić Dile, predočavajući svoj stav o slikarstvu i slikarima, kao i njegov odnos prema slikarstvu i lepe slike koji je zastupao Sava Šumanović.

– Ja zastupam estetiku lepe slike, bunim se i pravim otpor i otklon od ružne slike i od te nove estetike, od novog tumačenja slikarstva – kategoričan je Đuragić.

Najintenzivniji deo života Šumanovića je bio pre jednog veka, 1923.godine. U to vreme je već preživeo prvi boravak u Parizu, zatim je nailazilo nekoliko godina, period najintenzivnijeg Šumanovićevog stvaralaštva i njegovog života.

– Iz tog perioda života Save Šumanovića bilo je toga mnogo sakrivenog, sklonjenog od javnosti, i sada sto godina posle ja pronalazim i otkrivam ono što je skrivano, objašnjavam i donosim konačnu istinu, ulazeći u srž događanja u tom periodu. Za takav pristup nije potreban istoričar umetnosti, nego kao slikar prozborio sam o slikarstvu i slikama, jer to poznajem i doživljavam, pa sam tako i život Save Šumanovića doživeo punim kapacitetom. Mnogo toga se skrivalo od nas koji smo stasavali sa slikarstvom Save Šumanovića, neke sene iz njegovog života i njegov odnos prema životu nama nije bio dostupan. Uspeo sam sada da pronađem i povežem neke stvari koje su bile sakrivene. To se pre svega odnosi na njegovo zdravstveno stanje, jer njegovo mentalno stanje je bilo vrlo problematično i o tom periodu sam morao da progovorim, čak su tvrdili da je jeres reći da je Sava bolovao od psihičnih bolesti. Često sam boravio u Šidu i uvek sam saznavao neki kuriozitet iz Savinog života, pa sam i svedok kako su neke priče vremenom dobijale čak drastičnija tumačenja. Sve dalje se bežalo od istine i sve je više počelo da liči na „šarenu lažu“. Tako smo sve više slušali romantiziranu životnu priču  Save Šumanovića – podseća Đuragić.

„Nedelja na Pijanoj lađi“ je veza između Save Šumanovića i njegovog savremenika Ignjata Joba (1985-1936), čija najpoznatija ekspresionistička slika je „Nedelja“, a znano je da je jedna od najboljih i najčuvenijih ostvarenja Šumanovića „Pijana lađa“.

– Napravio sam vezu između Van Goga, Ignjata Joba i Save Šumanovića  tako da sam povezao slike „Nedelja“ i „Pijana lađa“  i ta kompilacija je ustvari vrhunac odnosa između dva slikara, kada mi u ovom vremenu primećujemo koliko su oni istovetno razmišljali i skoro istovetno slikali. U toj kompilaciji se ne može razabrati gde počinje Job, gde počinje Šumanović, ali zajednički čine jednu dobru sliku ekspresionističkog slikarstva – pojašnjava Đuragić, dodajući da mu je Šumanović „dugogodišnji sagovornik“, da su mu bliski njegov mentalitet, školovanje, rad i život, da ga je i iz pisama Rastku Petroviću dobro razumevao, razumevajući njegovu životnu dramu i zajedno preživljavajući Šumanovićevu biografiju.

Nasuprot Šumanovićeve „Pijane lađe“ i impresivnog nasleđa od oko 1.000 slika, Đuragić postavlja „Nedelju“ i umetnički učinak Joba od svega 70-tak slika.

– Šumanović i Job su savremenici po rođenju i po smrti. Njihovo delo je besmrtno! Kod oba slikara nalazimo iste idole, Vinsenta Van Goga i učitelja Milana Štajnera (1894-1918), koji je sudbinski uticao da oni postanu slikari, a biografije su im sasvim različite. Job se rodio u Dubrovniku i kao dete pozirao dubrovačkom slikaru Marku Muratu, bio je glumac i recitator, a samo dve godine bio u školi za umetnost i umetnički obrt u Zagrebu. Tu se upoznao sa Šumanovićem  i još mu je bilo važnije prijateljstvo sa Štajnerom. Job je počeo da slika tek 1927.godine, kada je Šumanović već naslikao svoje najbolje slike „Doručak na travi“ i „Pijanu lađu“, a svoju najbolju sliku „Nedelja“ naslikao je 1931. Pravo iznenađenje za mene kao slikara bilo je otkriće Milana Štajnera. Zadovoljstvo je bilo saznanje da se slikarstva Šumanovića i Joba toliko povezuju na samom kraju procesa slikanja, kada se samo vide gotova umetnička dela na zidovima galerija. Shvatio sam da je početni impuls za pravljenje umetničkog dela toliko različit, da je pravo iznenađenje konačan rezultat, jer Sava je vrlo racionalan, dok Job improvizuje – ukazuje Đuragić.

„Pijana lađa“ i „Nedelja“ pripadaju kolorističkom ekspresionizmu i međusobno su povezane ne samo umetničkim pravcem, već višeslojnim prožimanjem, a Giga Đuragić Dile pojašnjava da Šumanović ima vrlo negativan odnos sa učesnicima naslikanim  na svojoj „Pijanoj lađi“. Simbolično je okrenuo glavu prema pučini da ih ne gleda, a Job je na svojoj slici željeni i aktivni učesnik u prikazanom događaju.

– Obojica su uneli celog sebe u realizacije ovih slika. Svi komplimenti dati jednoj slici sasvim odgovaraju i drugoj. Te dve slike sam objedinio u jednu nazvanu „Nedelja na Pijanoj lađi“ – zaključuje Giga Đuragić Dile.

Milorad Mitrović