Rekonstrukcija fasade somborskog zdanja: NOVO RUHO SRPSKE ČITAONICE
SOMBOR: Nepune dve decenije od poslednjeg osvežavanja, fasada impresivnog zdanja Srpske čitaonice „Laza Kostić“ ponovo se rekonstruiše. Za razliku od 2005. godine, kada je spoljašnjost vremešne palate na glavnoj gradskoj Ulici kralja Petra Prvog finansirana iz sredstava obezbeđenih zakupom, ova rekonstrukcija je finansirana novcem iz gradske i pokrajinske kase.
Naime, sva neophodna sredstava za renoviranje obezbedili su Pokrajinski sekretarijat za kulturu, javno informisanje i odnose s verskim zajednicama AP Vojvodine i Grad Sombor i to u ukupnom iznosu od 35.569.266 dinara. Formalni naručilac radova je Pokrajinski zavod za zaštitu spomenika kulture iz Petrovaradina pod čijom se zaštitom i nalazi zdanje Srpske čitaonice, a izvođači radova su ovdašnja kompanija „Somborelektro“ te „Granit-Liješće“ iz Sremske Mitrovice i „Premijus“ iz Beograda. Majstori ovih preduzeća bi, prema zvaničnom saopštenju, trebali da saniraju i adaptiraju fasadu zgrade, te zamene i restauriraju stolariju, a predviđeni su i radovi na instalaciji dekorativne rasvete.
Kako bi se uverio u napredak radova, zdanje jedne od najznačajnijih ustanova kulture u gradu posetio je i somborski gradonačelnik Antonio Ratković koji je izjavio da je jedan od primarnih zadataka lokalne samouprave obnavljanje zdanja od izuzetnog kulturno-istorijskog značaja za Sombor. Delegaciju lokalne samouprave primili su predsednik UO Srpske čitaonice Borislav Avramović i drugi članovi uprave ove ustanove koja je osnovana još 1845. godine, u čemu su ih preduhitrili jedino Srbi iz Iriga koji su prvu čitaonicu u srpskom narodu osnovali 14. februara 1822. godine.
Srpska čitaonica „Laza Kostić“ je po mnogo čemu jedinstvena, počev od toga što joj je od 1901-1909. godine predsedavao upravo „srpski slavuj“ neprevaziđeni Laza Kostić, rođenjem Koviljčanin i kosmopolita, a somborski domazet. Pored toga ovo je i jedina čitaonica u srpskom narodu čiji su članovi i poštovaoci sami i sagradili čitaoničko zdanje. Naime, nakon više decenija seljakanja, o Božiću 1881. godine, somborski srpski prvaci okupljeni u kući Sime Bikara dogovorili su se da podignu stalno čitaoničko zdanje, a domaćin je predložio da se kupi posed sa kućom braće Šliser, u samom središtu grada, na uglu Solarskog sokaka i Glavne ulice, što je plaćeno tadašnjih 7.700 forinti.
Istovremeno je čitaonička skupština osnovala sedmočlani „Odbor za zidanje Čitaonice“, na čijem čelu se nalazio Justin Konjović, koji je već krajem januara 1882. usvojio predlog da čitaoničko zdanje bude podignuto još iste godine, što se i ostvarilo, pošto je nakon polaganja kamena temeljca 25. maja 1882. godine zdanje izgrađeno i osvećeno već o prazniku Svetog Andreja Prvozvanog koji je u 19. veku obeležavan 12. decembra po novom kalendaru.
Arhitektonski nacrt ovog zdanja načinio je peštanski arhitekta Leopold Decer, a zgradu je, za iznos od 24.000 forinti, sazidao Ferenc Decer, koji je te godine rukovodio i završnim radovima na obnovi i proširenju zgrade Županije, sadašnje Skupštine grada. Impresivno jednospratno zdanje, palata, je tokom narednih decenija prolazila kroz brojne mene, da bi kraj 20. veka dočekala u oronulom stanju. Zahvaljujući iznajmljivanju prizemlja i podruma proslavljenom košarkaškom asu Željku Rebrači, još jednom somborskom domazetu, koji je unapred isplatio sve obaveze kao zakupac, Srpska čitaonica „Laza Kostić“ je detaljno rekonstruisana 1997. godine, da bi sedam godina kasnije usledilo još jedno osvežavanje fasade.
M. Miljenović