Kolarova humka u Botošu pala u zaborav
ZRENJANIN: Kada su nedavno predstavljeni nalazi arheoloških istraživanja, izvođenih u ataru sremskog sela Klenak, gde su pronađeni grobovi iz neolitskog doba, ponovo je pažnja javnosti, bar za trenutak, skrenuta na arheološko nalazište Živanićeva dolja ili Kolarova humka u Botošu, selu na području grada Zrenjanina.
Kako je na predstavljanju rečeno, nakon Botoša i Gomolave kod Hrtkovaca, Klenak je tek treći lokalitet u Srbiji koji je doveo do otkrića grobova iz neolitskog perioda. Tako je nalazište kod sela Klenak podsetilo Zrenjanince šta imaju u svojoj blizini, a o čemu malo ili ništa ne znaju.
Na sajtu Zavoda za zaštitu spomenika kulture Zrenjanin arheološko nalazište Kolarova humka u ataru Botoša spominje se u jednoj rečenici. Uz podatak gde se nalazi, navodi se samo da su zaštitna iskopavanja na ovom lokalitetu sprovedena davne 1931. godine.
Otkriće neolitskog groblja detaljno je opisao dr Miodrag Grbić, koji je svojevremeno radio kao muzeolog u SANU. Tamo ga je upoznao znameniti Botošanin, profesor Milorad Velisavljev. Tekst dr Grbića nalazi se na internet stranici Mesne zajednice Botoš.
U njemu se navodi da su grobove iz neolita otkrili seljaci, koji su na potezu Živanićeva dolja kopali zemlju za ciglu i čerpić. Odmah se posumnjalo da je reč o grobovima iz neolita ali je, kako piše Grbić, postojala skepsa i podozrenje, jer dotad pravi neolitski grobovi, iz čistog neolita, a ne samo iz prelaza u bakarno doba, nisu bili uopšte poznati na području Jugoslavije. Velike neolitske stanice kao Vinča, Butmir, Pločnik, Gradac i Jablanica bile su naselja i nigde u njima ni oko njih nisu se nalazili grobovi.
Obrt u prosuđivanju neolitskih grobova kod Botoša izazvalo je pismo Feliksa Milekera, tvorca i kustosa Gradskog muzeja u Vršcu. On je posetio Živanićevu dolju i sa seoskim učiteljem Lazarom Nikolićem otkrio neolitski grob sa pokojnikom u zgrčenom stavu. Pismo Milekera o njegovoj uspešnoj misiji u Botošu bilo je dovoljno upravi muzeja da posveti tamošnjim radovima punu pažnju i da obezbedi sredstva koja su, iako su bila mala, dovela do očekivanih rezultata. Tako je došlo do željenog rada u Botošu, odnosno do otkrića prvog neolitskog groblja u Jugoslaviji i do obaranja teze o izlaganju mrtvih u prirodi za vreme neolita kod nas, piše dr Grbić.
Arheološki radovi počeli su u leto 1931. godine i trajali su od 6. do 25. jula. Prva nedelja rada nije otkrila nijedan grob. Izgledalo je kao da ih uopšte nema u ovom delu Živanićeve dolje. Tako je bilo sve dok se nije počelo sa kopanjem u severnom delu nalazišta. Onda su, piše dr Grbić, dan za danom dolazila iznenađenja.
Dnevno je otkriven po neki grob. Mrtvi su ležali u zgrčenom stavu, položeni na desnu ili levu stranu i bez određenog pravca. Skeleti su bili u potpuno raspalom stanju, samo su se izuzetno sačuvale po neke kosti bolje. Otkriveno je deset neolitskih grobova, od kojih tri imaju tipične neolitske predmete za darove. Ostali su bili prazni. Uzajamni odnos dubine ovih grobova nije mnogo varirao. Oni su doduše bili grupisani, ali bez reda i određenog udaljenja.
“I pored toga, sme se tvrditi da je ovo neolitsko groblje. Antropološko premeravanje kostiju nije obavljeno jer na mestu nije bio ni jedan stručni antropolog. Zbog fragmentarnog stanja kostiju, one su na mestu sahranjene u zajedničkoj grobnici i nisu donete u muzej”, piše dr Grbić.
To što je pronađeno 1931. godine, pronađeno je. Dalja istraživanja nisu rađena. Tako je i Živanićeva dolja ili Kolarova humka, jedno od najvažnijih arheoloških nalazišta, palo u zaborav. Da imamo ovako nešto dragoceno, podsetilo nas je istraživanje u Sremu. Samo za trenutak.
Željko Balaban
