Zaboravljeni Karlovčani: Arhitekta Svetomir Lazić

Većinu radova Lazićevog legata čine oni sa karlovačkim motivima, nastali u razdoblju od 1919. do 1950. godine.

Na taj njegov potez, život i arhitektonski opus podsetila je izložbom u karlovačkom muzeju koji baštini Lazićev legat, pre deceniju kustos Divna Gačić izložbom „U spomen na lepe dane u Sremskim Karlovcima“, iznevši prvi put pred oči Karlovčana fotografije darodavca i nešto od dokumenata o njemu i njegovoj porodici. 

Porodica Svetomira Lazića se odmah po njegovom rođenju, novembra 1894. godine doselila iz Donjeg Milanovca u Sremske Karlovce, u kojima je njegov otac Pavle kao viši službenik Austrijskog parobrodskog društva, postao šef brodarske agencije i ugledni član tadašnjeg karlovačkog društva. Lazići su prošli kroz tu sremsku varoš kao kometa, ostavivši tragove koji su gotovo potpuno izbledeli. 

Svetomir u Karlovcima provodi detinjstvo, završava osnovnu školu i gimnaziju, da bi 1913. godine otišao u Prag da studira arhitekturu na Tehničkom fakultetu. Do početka rata završio dve godine studija, sa prosečnim uspehom, a onda je morao da prekine studije, jer je mobilisan u austrougarsku vojsku. Diplomirao je 1921. godine, a u Pragu se osim studija bavio i slikanjem. Završivši fakultet, Lazić odlazi u Beograd, u kom ostaje do kraja života, i ukazom kralja postaje službenik Ministarstva građevina Kraljevine Jugoslavije, gde od 1921. do 1929. godine radi uglavnom na rekonstrukcijama starijih reprezentativnih zdanja, kao što su Stari dvor i zgrada Ministarstva šuma i ruda. Ujedno je obavljao posao nadzornika izgradnje svih beogradskih bolničkih objekata.

Projektovanjem Svetomir počinje da se bavi odmah posle diplomiranja. Autor je projekata za Njegoševu kapelu na Lovćenu,Umetnički paviljon na Kalemegdanu, hotel „Oplenac“, grobnicu Branislava Nušića...

Lazić je napustio Ministarstvo građevina 1929. godine i otvorio vlastiti arhitektonski atelje. Dobri poznavaoci njegovog arhitektonskog dela kažu da je rado prihvatao poslove u kojima je mogao da iskaže svoj slikarski talenat. U takve spadaju projekti nadgrobnih spomenika zaslužnih građana kao što su Branislav Nušić, porodica Dimić, vojvoda Putnik. Kao njegovi uspešni radovi navode se stambeni objekat u Palmotićevoj i vila Olge Mos u Tolstojevoj ulici u Beogradu. Nakon Drugog svetskog rata, radio je u Ministarstvu saobraćaja i napravio više od dvadeset projekata železničkih stanica. Pored stanica projektovao je i železničke bolnice, od kojih su izvedene samo Poliklinika u Mariboru i Vojna bolnica u Šapcu. Kada 1955. godine postaje šef Projektantskog zavoda rečnog saobraćaja, približio se vodama kojima je njegov otac plovio, ostavivši iza sebe više projekata iz te oblasti. Zgradu suda u Subotici smatrao je krunom svoga radnog opusa, za koju je dobio i prvu nagradu...

Kći Pavla Lazića, Darinka, „Cincareva Dara“, kako su je Karlovčani zvali, bila je kao vrlo mlada udata za dobrostojećeg karlovačkog bankarskog činovnika, cincarskog porekla, Marka Burnu. Njihov brak nije bio dugog veka. Marko se ubrzo oženio drugom ženom i dobio tri kćeri od kojih su dve sa njim stradale u logoru Jasenovac. Darinka se kasnije udala za izvesnog Vlastimira Zemanovića i nije živela u Karlovcima. Osim Svetomira i Darinku, Pavle je imao i sina Milenka, koji je tragično izgubio život u banatskom selu Vladimirovac 1934.godine, gde je radio kao lekar. Njega su mučki ubila, odsekavši mu glavu, braća Draksin, Marko i Nikola, u sadejstvu sa snajom Marijom. Tadašnja „Pravda“ pomno je pratila taj slučaj, izveštavajući svakog dana o detaljima istrage, hapšenju počinilaca i polemišući o motivima. Kao razlog navođeni su ljubomora, zavist, koristoljublje, osveta... Milenko je poput oca, brata i majke Olge, sahranjen u Zemunu, u porodičnoj grobnici. 

O Laziću i njegovoj porodici, ponešto je zabeležila iz sopstvenog sećanja Teodora Majica Petrović, karlovačka hroničarka i potomak čuvene tamošnje familije Simeonović Čokić. Opisala ga je kao sitnog, prgavog i jako govorljivog čoveka, koji se „malo čudno“ kretao , što je,po njenoj proceni, smetalo njegovom ugledu. Mnogo više prostora u svojoj knjizi „Sećanja“ posvetila je pristaništu u vreme kada je Svetomirov otac bio šef brodarske agencije.

„Na prostranoj poljani levo od doka nalazio se postavljen na stubovima veliki magazin za robu, uz njega ogormna vaga za premeravanje robe i palije za istovar i utovar buradi sa vinom. Pozadi toga, okrenute licem prema Dunavu , bile su dve prostrane čekaonice za putnike brodom ,a odmah do njih velika i vidna kancelarija parobrodskog agenta. Tu je dužnost za sve vreme dok je postojalo dunavsko pristanište u Karlovcima vršio parobrodski agent Pavle Lazić, otac „Cincareve dare“. Agent Lazić bio je činovnik Dunavskog akcionarskog parobrodskog društva, konzorcijuma koji je raspolagao velikim kapitalom, a čije sedište je bilo u Beču. Bio je krajnje energičan i tačan, voleo je red i, odan svome pozivu, provodio je veći deo dana a prema potrebi i noću, na pristaništu uz koje su pristajali mnogi strani brodovi i šlepovi natovareni najrazličitijom robom. Prilikom svakog pristajanja agent Lazić bi za sve vreme stajao na štegu i pazio da sve teče po propisima“, zabeležila je Teodora Petrović u svojim memoarima, dodajući da je Lazić nerado u takvim slučajevima puštao nekog na šteg, te da su ona i sestre bile privilegovane u tom pogledu jer su Pavle Lazić i njen otac bili prijatelji.

Zorica Milosavljević