Veliko arheološko nalazište kod Vrbasa, na trasi brze pruge Novi Sad–Subotica
Vojvodina je prostor poznat po bogatstvu arheoloških nalazišta, koja nam otkrivaju život i kulturu pređašnjih stanovnika ovih krajeva, a deo tog bogatstva otkriven je u poslednjih par godina tokom radova na izgradnji brze pruge.
Prvo je na relaciji brze pruge Beograd – Novi Sad, u okolini Čortanovaca 2018. godine pronađeno rimsko naselje staro više od 17. vekova, a od sredine decembra prošle godine, započeta su arheološka iskopavanja na trasi brze pruge Novi Sad – Subotica. U Vrbasu, tačnije u blizini prevodnice na Velikom bačkom kanalu na Šlajzu, sa jedne strane radovi na pruzi odvijaju se u svom ritmu i vidljivi su sa puta golim okom, ali je potrebno popeti se na uzvišenje sa kolovoza, koje otkriva carstvo isprepletanih različitih doba na Zemlji.
Na nalazištu rastrčani stručnjaci i studenti, koji ispituju podrobno svaki nalaz. Mere se dubine praistorijskih kuća, ucrtavaju se osnove i formiraju se zaključci na osnovu otkrivenih detalja, a zahvaljujući pomoćnim radnicima, dosta toga je iskopano.
– Ovaj lokalitet je strategrafski zanimljiv, jer imamo više horizonata naselja, a prepliću se neolitski (starčevački) period, zatim imamo ranu bronzu, pa laten, kasnoantičko doba i srednji vek – rekao je za „Dnevnik” Mladen Vasiljević iz Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture. - Tu je današnji kanal, a nekada je bio stari tok Crne Bare, te su tadašnji žitelji imali vodu za korišćenje, a malo su bili izdignuti zahvaljujući Telečkom bregu i nisu bili ugroženi plavljenjem. Otkrili smo četiri kuće, koje potiču iz latenskog perioda, odnosno sa prelaza iz stare u novu eru. O kom se tačno periodu otkrića radi, najviše možemo da procenimo na osnovu fragmenata keramike koje nalazimo u velikom broju. Osim pomenutog, nalazimo u velikoj meri i životinjske kosti.
Na tom lokalitetu, kako kaže, za jednu od kuća procenjuje se da je bila radionica keramičkih tegova, koji su se koristili za mrežu prilikom izlovljavanja ribe. Što se tiče iskopina, dublji delovi udubljenja su kuće, a u okolini se nalazi više manjih jama koje su imale takođe svoje svrhe, na primer za odlaganje otpada, dok su druge dubine u obliku valjka bile „frižideri”.
- Ima razlike u gradnji kuća u različitim periodima življenja, pa su tako latenske dublje ukopane, dok su okolne jame verovatno služile za nošenje gornje konstrukcije - priča naš sagovornik. - Takođe su dosta veće u odnosu na srednjovekovne, dok su starčevačke kompleksnije i ukopane su u nivoima.
Na istraživanju radi više ekipa istraživača. Po rečima Mladena Vasiljevića, osim Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture, tu su i kolege iz novosadskog zavoda, kao i iz subotičkog Međuopštinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture. Na terenu se nalazi oko 25 stručnjaka i studenata, koji rade rame uz rame sa više od 200 fizičkih radnika. Svi se trude da se što pre otkriju sve pojedinosti, kako bi se u što kraćem roku moglo nastaviti sa radovima na formiranju železničkog saobraćaja.
Šlajz, odnosno okolina vrbaške prevodnice Velikog bačkog kanala nije jedini lokalitet na kom se sprovode istraživanja. Prema Vasiljevićevim rečima, u Vrbasu se radi na još dva terena, dok se pet nalazi u okolini Zmajeva.
- Na lokalitetu preko kanala, iza fabrike „Medela” u Vrbasu, nađena je kasnoantička nekropola sa 29 grobova, koja po proceni potiče iz trećeg – četvrtog veka - objašnjava Vasiljević. - U grobnicama su sahranjivani muškaraci, žene i deca i u gotovo svakom grobu smo nalazili posude, verovatno priložene u ritualima. Tako su za onaj svet pripremali hranu ili piće i uglavnom su bivale smeštene kraj nogu. Kod žena smo nalazili nakit, najviše perle od stakla i kostiju, a kod muškaraca nožiće i fibule, što bi bile današnje zihernadle. Tu smo našli i tragove iz srednjeg veka. Otkrivene su kućice koje potiču iz perioda između desetog i 11 veka, a oko njih su opet jame, koje su koristili za čuvanje hrane ili za otpadne jame. Na Telečkom bregu takođe smo našli sakralno mesto, za sada sa pet grobnica, a po orijentaciji bi trebalo da budu iz kasnoantičkog vremena.
Na terenu smo popričali i sa dve studentkinje, koje su poslednjih par nedelja uključene u istraživanje i taman su u tom momentu okopavale životinjski skelet na koji su naišle.
- Bile smo na lokalitetu preko kanala, kada smo otkrili grobnicu, a sada smo na ovom lokalitetu naišli na životinjski skelet, pa ćemo nakon iskopavanja da dobijemo više informacija - kaže nam Z. L. koja je prva godina arheologije na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Beogradu. - Ovo mi je prvi pravi lokalitet na kom radim i uzbuđena sam. Nalazile smo i manje jamice u kojima su bili fragmenti keramike, u grobovima perlice i slično.
Obe su se složile da jedva čekaju da pređu na otkopavanje nekropole na bregu, kako bi došle do novih važnih otkrića.
Ivana Bakmaz