Satelit, radničko naselje modernog imena
Nakon Drugog svetskog rata Novi Sad je počeo ubrzano da se razvija, a dotadašnje periferije grada polako da se stapaju u novu urbanu celinu. Kvart, zanimljivog imena – Satelit, izgrađen je upravo nakon rata, iako su u istočnom delu današnje četvrti još 1952. godine postojale kuće.
Nazvan je po nebeskim telima, satelitima, koji su pratioci planetama u svemiru, pošto je i to naselje kada je izgrađeno bilo pratilac Novog Sada. Osim toga, inspiracija je bila i velika svemirska trka između Sjedinjenih Američkih država i Sovjetskog Saveza (od 1957. do 1975. godine) koja je budila radoznalost čitavog sveta, pa tako i Novosađana.
Kako objašnjva direktor Istorijskog arhiva Grada Petar Đurđev, izgradnja centralnog dela današnjeg Satelita počela je 1956. na 1957. godinu, kada su sagrađene prve kuće na području današnjeg Malog Satelita, odnosno Tozinovca. Te kuće su izgrađene na inicijativu tadašnjeg gradonačelnika Todora Jovanovića Toze.
– Pošto se grad ubrzano razvijao, privreda je zahtevala sve više radnika koji su se doseljavali i zapošljavali se u „Novkabelu”, „Petru Drapšinu”, Pokrajinskoj bolnici, „Jugoalatu” i „Naftagasu”, a nisu imali krov nad glavom. Zbog toga je na inicijativu Toze Jovanovića počela izgadnja prizemnih jeftinih stanova – kaže Đurđev, dodajući da je od svoje izgradnje Satelit imao karakteristike radničkog naselja, prvobitno sa oskudnim prizemnim kućama, okruženim poljima kukuruza i pšenice, a kasnije su izgrađene komforne višespratne stambene zgrade, pijaca, škola, vrtići i prodavnice. – Po gradonačelnikovom nadimku su žitelji nazvali ovaj deo grada Tozinovac, dok se danas taj deo zove Mali Satelit. Gradnja je počela 1956. godine, a već godinu dana kasnije su se useili prvi stanari. Izgrađeno je pet peralelnih ulica , koje u početku nisu imale nazive, već su bile označene brojevima. Kasnije su im dati nazivi Miloja Čiplića, Đorđa Krstića, Isidore Sekulić, Stevana Petrovića Brileta i Živka Radovanovića. U tim prizemnim objektima su bili spojeni jednosobni i dvosobni stanovi, bez vodovoda i kanalizacije, ali s bunarima u dvorištu.
U narednim decenijama građene su nove četvorospratne stambene zgrade, koje su bile komforne, ali još uvek ispod normalnh standard. U to vreme izgrađene su ulice Antona Urbana, Anđe Ranković, Stevana Momčilovića i Stevana Hladnog.
U planu nova škola
Satelitska pijaca je bila „divlja“ sve do legalizacije 1968. godine, a pre nego što je izgrađena fabrika „Minakva”, na mestu izvorišta mineralne vode postojala je česma gde su meštani redovno dolazili da natoče lekoviti napitak. Osnovnu školu naselje je dobilo 1962. godine koja se najpre zvala „Boris Kidrič”, po narodnom heroju zbog čije je smrti proglašena opštenarodna žalost od 11. do 14. aprila 1953. godine, dok danas nosi ime Miloša Crnjanskog. U planu je da na mestu te obrazovne ustanove bude izgrađena nova i veća.
Kao i ostatak Novog Sada, skromni Satelit se poslednjih godina promenio. Poseban uticaj imala je izgradnja Bulevara Bate Brkića, koji se proteže od Bulevara Jovana Dučića do Futoškog puta te je na potpuno nov način spojio Satelit s ostatkom Novog Sada i udahno mu novi život.
S. Kovač