Izložba o Banatskoj vojnoj granici u Narodnom muzeju Zrenjanin

Vojna krajina je, kao pogranični vojno-odbrambeni sistem, vekovima imala značajnu ulogu u odbrani Habzburške monarhije od Osmanskog carstva. Vremenom je menjala svoje teritorijalne okvire, a posebno su bile značajne reforme sprovedene sredinom 18. veka, kada je počelo organizovanje i Banatske vojne granice.

U periodu od 1764. do 1774. godine, carica Marija Terezija je duž Tise i Dunava obrazovala Banatsku vojnu granicu, organizovanu u tri puka: Srpsko-banatski, Nemačko-banatski i Vlaško-banatski puk. Dvorski ratni savet doneo je 1774. godine odluku da se Vlaški bataljon spoji sa Ilirskom regimentom, te je ta nova regimenta nazvana Vlaško-ilirska regimenta.

Početkom 19. veka kordon banatskih regimenti protezao se 67 milja Dunavom, od Pančeva do Oršave. Oko 1820. godine počela je nova reorganizacija Banatske granice. Tada su formirane dve odeljenske brigade - u Pančevu i Karansebešu. Pančevačkoj brigadi je bio podređen komunitet Pančevo i Nemačko-banatska regimenta, a brigadi u Karansebešu komunitet Bela Crkva i Vlaško-ilirska regimenta. Kasnije, 1838. godine, od graničnih delova obeju regimenti stvoren je Ilirsko-banatski bataljon sa sedištem u Beloj Crkvi. Taj bataljon je 1845. prerastao u regimentu pod nazivom Ilirsko-banatska graničarska regimenta. Tada je i Vlaško-ilirska regimenta promenila naziv u Vlaško-banatsku regimentu, čija je teritorija izlazila izvan okvira današnjeg našeg Banata. Današnja sela u srednjem Banatu Orlovat, Tomaševac i Botoš bila su deo Banatske vojne granice tokom njenog jednovekovnog trajanja.

Izložba koja će biti otvorena u Narodnom muzeju Zrenjaninu po mnogo čemu je nesvakidašnja. U prvom delu su prikazana istorijska dešavanja pre i oko samog Požarevačkog mira. Deo o razvoju predela i naselja predstavljen je preko prikaza Prvog vojnog, tajnog premera čiji je autor profesor dr Mlađen Jovanović. Evolucija stanovanja i izgleda kuća objašnjena je pomoću maketa i tlocrta od najjednostavnijih privremenih staništa do Jozefinske kuće sa kraja 18. veka. Plovidba Dunavom tokom kolonizacije Banata i u vreme rata 1716–1718. godine, kao i plovidba Šajkaške flotile, prikazana je i u maketama brodova koje je načinio brodomodelar Zlatko Pajić.

Uticaj narodnog odela srpskog stanovništva na razvoj uniforme graničara Banatske vojne granice prikazuje se kroz rekonstrukciju uniformi 18. veka koje je u saradnji sa kostimografima uradila profesorka Maja Studen sa Fakulteta primenjenih umetnosti na odseku Kostim. Studenti treće godine navedenog fakulteta su 2018. godine prikazali svoja likovna promišljanja na temu rekonstrukcije odevnih formi – uniforme Banatske vojne granice koje su izrađene na malim i velikim formatima.

Svi eksponati su reprodukcije i rekonstrukcije originala brojnih institucija koje su nesebično izašle u susret, prepoznale i podržale ovu ideju. Ova izložba nastaviće da živi kao deo stalne postavke Muzeja Banatske vojne granice, čije je osnivanje i organizovanje planirano do kraja 2024. godine.

Ž. Balaban