Iz Arhiva grada: Novosađani skupo plaćali ogrev

Shodno duhu vremena, taj komunalni problem je rešavan kupovinom uglja i prodajom drva. Kako objašnjava direktor Istorijskog arhiva grada Petar Đurđev, Gradski magistrat je prodavao drva građanstvu, pa su se prema Futogu, kao i na prostoru današnje Podbare, nalazile velike šume.

– Tu činjenicu potvrđuje i dokument iz 1809. godine, u kom je napisano: „Po dopisu Dvorske komore iz Budima, u vezi sa upravljanjem i raspoređivanjem drvima za grejanje u gradu, odobrava se Magistratu da i dalje time upravlja, s tim da se napravi plan kako bi prihodi u kasi bili veći, o čemu treba dostaviti izveštaj” – navodi Đurđev, dodajući da su drva u šumama sečena tek kada bi komisija izašla na teren i odredila koja će biti korišćena u tu svrhu.

Nakon Revolucije 1848. i 1949. godine i uništenja većeg dela Novog Sada, vlasti Vojvodstva Srbije našle su se pred teškim zadatkom –organizovanjem raspodele uglja i drva za grejanje. Od brojnih molbi Đurđev izdvaja dokument u kom dnevničar varoške blagajne Petar Ćulumović obaveštava o isporuci 30 hvati vrbovih drva za grejanje obe varoške kuće.

Centralno grejanje u Gradskoj kući

Interesatno je napomenuti da je današnja Gradska kuća centralno grejanje dobila prilikom izgradnje 1893. godine, a da je taj posao uradila firma „B.co. Koerting” iz Beča.

Grejanje je modernizovano 1927. godine kada su postavljeni novi parni kazani niskog pritiska za centralno grejanje. Izgradnjom toplovodne mreže u septembru 1972. godine, grejanje u Gradskoj kući povezano je na sistem daljinskog grejanja, a polovinom novembra uvedeno je i u salu bioskopa nekadašnjeg Doma JNA.

– Krajem 19. veka ogrev je Novosađanima bio skupa svakodnevna životna potrepština, naročito zimi – kaže Đurđev. – Najviše se upotrebljavalo drvo, a manje ugalj. Bilo je nekoliko drvara i sve su bile u blizini dunavske obale, jer se sirovina najčešće dovozila na šlepovima Dunavom iz Slavonije, iz karpatskih krajeva nekadašnje Gornje Mađarske ili iz Erdelja. Drvo se prodavalo na hvat, a plaćalo se deset ili više forinti za četiri metra, dok se prevoz taljigama plaćao 30 krajcara za pola hvata, a testeraši su za isto toliko novca rezali metar drva. S obzirom na to da su u ono vreme gotovo u svim kućama sobe bile visoke i prostrane, bilo je potrebno više ogreva da se zagreju, pa su domaćinstva tokom hladnih dana imala velike izdatke, naročito zbog toga što su tada zime bile oštrije i duže.

Jedan od važnih koraka ka osavremenjavanju industrije u Novom Sadu bilo je osnivanje Gradske plinare 1886. godine. Prvobitni zadatak je bio definisan koncesionim ugovorom između Magistrata slobodnog kraljevskog grada Novog Sada i Udruženih fabrika gasa u Augzburgu, sa idejom da se novosadske ulice osvetle. Gas se za kuvanje počeo koristiti od 1900. godine, a za grejanje dvanaest godina kasnije. Ipak, u Novom Sadu domaćinstva nisu masovno prihvatila plin, delom zbog toga što grad dobija električnu centralu 1910. godine. Dok je do tada plinara radila punim kapacitetom, nadalje potražnja za njenim uslugama opada. Kao bitan subjekat privrednih aktivnosti održala se do 1965. godine, kada je plin sasvim isključen iz upotrebe.

S. Kovač