Arheološka otkrića koja su obeležila 2022. godinu: Košnice iz Srema, dugmad s Mediterana

Na sreću, za ljubitelje arheologije administratori fejsbuk stranice “Archeoserbia” sastavili su spisak najzanimljivijih otkrića tokom minule godine u našoj zemlji.

Kada je reč o Vojvodini, po obimu najveći poduhvat, sa istraženom površinom od oko 56.000 kvadratnih metara, bio je niz otkrića iz različitih razdoblja od praistorije do srednjeg veka na trasi budućeg autoputa Loznica-Ruma, na lokalitetu Ayine njive, Brajkovo 2 u selu Klenak u Sremu. Posebno je značajno otkriće glinenih modela košnica, koje pripadaju Starčevačkoj kulturi iz vremena neolita, a koji su stari između 7500 i 8000 godina. Lokalitet čini posebno interesantnim pet grobova vinčanskih ljudi, jer je za čitav vek na brojnim nalazištima pronađeno tek oko 120 skeleta. Pronađeni su ostaci brojnih kuća Vinčanske kulture, takođe iz doba neolita, a u njima su otkriveni ostaci peći, kao i glinene figurine ljudi i životinja. 

Ostaci srednjovekovnog manastira i nekropole sa 190 grobova u blizini ušća reke Bosut u Savu, otkriveni su tokom izgradnje auto-puta Kuzmin - Sremska Rača, na lokalitetu u selu Višnjićevo. Arheolozima je to nalazište poznato već desetak godina, ali do sada nije bio istražen. Otkriveni zidovi pripadaju srednjovekovnoj crkvi dužine 30 metara, a stručnjaci veruju da se možda radi o manastiru Svete Anastazije, koji se na tom prostoru pominje u nekim mađarskim izvorima iz 13. veka.

Iz rimskog perioda otkriveni su ostaci velikog privrednog kompleksa za skladištenje i preradu žita, potom tri olovne ikone Podunavskog konjanika, kao i rimski novac, alat, oružje i predmeti za svakodnevnu upotrebu. Iskopavanja se sprovode uz primenu novih tehnologija, pa osim klasičnog terenskog rada koriste se dronovi, fotogrametrija, 3D modelovanje. 

Ostaci drevnih naselja i grobovi otkriveni su tokom zaštitnih iskopavanja u maju na dobro poznatom lokalitetu Boronj u Čurugu, koji je bio ugrožen aktivnostima obližnje ciglane. Naselja su formirana na visokoj lesnoj terasi na obali rita, gde se nekada izlivala reka Tisa, u  4. veku nove ere, kao i kasnije tokom seobe naroda u 5. i 6. veku nove ere. Otkrivene su četvrtaste poluzemunice i ukopani objekti sa zemljanim hlebnim pećima, kao i rovovi koji su razdvajali stambeni od privrednog dela naselja. Na istom lokalitetu tokom 2. veka nove ere, nalazilo se groblje, a tokom prošlogodišnjih iskopavanja istraženo je sedam grobova. Arheolozi su pronašli novčiće, fibule (kopče za odeću), pojasne kopče, perle, vrhove strela i kopalja. Istraživanja je sproveo Muzej Vojvodine, pod rukovodstvom Stanka Trifunovića.

Na lokalitetu Gradište u Iđošu kod Kikinde, gde se nalazilo naselje iz kamenog doba, staro oko 7000 godina, pronađena su dugmad izrađena od morske školjke, čovekolike figurine, alati od vulkanskog stakla, ostaci praistorijskih kuća, kao i otisci stopala čoveka utisnutog na podu kuće. Dugmad su izrađena od morske školjke koja potiče iz toplih mora Jadrana, Egeja ili Mediterana što dokazuje razvijene trgovačke veze među kulturama. Drugo otkriće je veliko kvadratno otvoreno ognjište u kući, što je neobično, s obzirom na to da većina neolitskih kuća sa ovih prostora ima male, potkovičaste zasvođene peći. Lokalitet je važan zbog pronalaska ljudskih ostataka koji su podvrgnuti antropološkoj analizi, određeni su im pol i starost, a uskoro bi mogla biti urađena i DNK analiza koja bi pružila informacije o poreklu, migracijama i mešanju naroda koje su naseljavale ovaj deo Evrope. 

Na lokalitetu Templomrom, uz reku Krivaju, u Feketiću, gde je između 11. i 15. veka postojala crkva i oko koje je formirano groblje, nekoliko kuća i drugih građevina, su tek 2019. godine urađena obimnija istraživanja. Tada su započeta zaštitna iskopavanja, zbog izgradnje postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda u neposrednoj bilizini. Pre dve godine lokalitet je snimljen geomagnetnom metodom, i utvrđeno je da su ostaci crkve okruženi rovovima i pravougaonim građevinama, najverovatnije srednjovekovnim kućama. Prošlogodišnja iskopavanja iznedrila su nove grobove i temelje građevina. 

Među ostalim interesantnim otkrićima na teritoriji naše zemlje su grobovi vlastele i zasvođena grobnica u crkvi, kao i mermerni reljefi na srednjovekovnom lokalitetu Metaljka u Zagrađu na planini Rudnik, jedna od najvećih pećinskih masovnih sahrana iz vremena antike u Evropi otkrivena je u Petničkoj pećini kod Valjeva. Ističu se i grobovi srpskog ratnika i devojčice visokog društvenog statusa u ostacima ranovizantijske crkve na lokalitetu Orlovine kod Malog Zvornika, više od 100 ranohrišćanskih grobova iz vremena kasne antike, između 3. i 5. veka nove ere otkrivenih u blizini Niša, kao i 400 godina stara kožna obuća i drugi predmeti pronađeni u tvrđavi Koznik na obroncima planine Kopaonik u blizini Brusa.

 Silvia Kovač