Arhiv grada: Stamenih 330 godina Gibraltara na Dunavu

Kako je stena sa sremske strane grada oduvek imala značajan strateški položaj na njoj su, još od davnina, podizana vojna utvrđenja. Kako objašnjava direktor Istorijskog arhiva grada Petar Đurđev Kelti su tu boravili između 3. i 4. veka pre nove ere, u rimsko doba, u 1. veku nove ere, između Petrovaradina i današnje Sremske Kamenice postojalo je utvrđenje Kuzum.

- Petrovaradinska tvrđava, kakvu poznajemo, je građena u vreme vladavine austrijskih careva Leopolda Prvog, Josifa Prvog, Karla Četvrtog, Marije Terezije i Josifa Drugog, po sistemu markiza Sebastijana Vobana, koji je bio jedan od vodećih graditelja 17. i 18. veka - kaže Đurđev. - Voban je bio je poznat po projektima tvrđava velikih površina sa podzemnim galerijama. Tako podzemlje Tvrđave ima četiri sprata, 16 kilometara hodnika i odmorišta i veliki bunar namenjen za snabdevanja vodom u slučaju duže opsade Tvrđave. Taj novi model utvrđenja, sa oštrim bastionima, omogućavao je pokrivanje celokupnog prilaza unakrsnom vatrom, što je bilo posebno korisno prilikom sukoba.

Kamen temeljac sadašnjoj Tvrđavi položio je princ Kroj 18. oktobra 1692. godine na južnom delu Gornje tvrđave, po nalogu habzburškog cara Leopolda Prvog. Tada je zakopana i povelja ali je tačno mesto i dalje ostalo nepoznato.

Legende o Tvrđavi

Petrovaradinska tvrđava obavijena je velom tajni. Prema jednoj legendi navodno su kokošija jaja dodavana malteru pri izgradnji, radi čvrstoće bedema dok su po drugoj u temelje „ugrađivane“ žive mačke kao simboli dugovečnosti i devet života. Ipak, istorijski izvori navode da se zidalo vrućim krečom, peskom i ciglom. Postoji i legenda o velikoj zmiji sa Petrovaradina, takozvanoj nemani Peti. Verovalo se da su nakon poraza u bici kod Tekija, Turci za osvetu krišom, tokom noći, u vrećama, doneli mladunčad velikih gmizavaca i pustili ih da seju paniku među vojskom Eugena Savojskog.

Tragačima za tajnama ne da mira ni slepi hodnik na čijem je desnom zidu u formi reljefa načinjen malteški krst sa dva valjka. Krajem 70- ih godina prošlog veka godina planirano je sistemsko istraživanje koje bi razotkrilo misteriju malteškog krsta, ali je te planove sprečilo potapanje dubokog podzemlja do kojeg je došlo usled havarije vodovodnih instalacija.

Tunel ispod Dunava

O postojanju ovog tunela postoje brojne teorije, ali u istorijskim izvorima nema nikakve potvrde da išta takvo postoji. Zagovornici ove teorije uglavnom prave grešku jer su im polazna razmišljanja sa izgledom savremenog Novog Sada. Nekada su se na levoj obali Dunava nalazile nepregledne močvare i bare, sama pomisao da bi neko pre svega finansirao izgradnju tunela ispod korita Dunava koji bi vodio u plavno, neprohodno zemljište i teško branljivo područje, je gotovo smešna. Ali, ljudi vole legende i lako ih pamte.

- U periodu intenzivne izgradnje Petrovaradinske tvrđave, bilo je angažovano više od 40.000 ljudi, a činili su ih najamna radna snaga, zatvorenici, ratni zarobljenici i vojnici, osam ciglana iz Majura je peklo opeku, dok je kreč pečen u krečanama kod Beočina - objašnjava Đurđev. - Osnova kolosalne građevine imala je više naglašenih delova: Gornju i Donju tvrđavu, dvorožni bastion, Hornverk, Ostrvsku tvrđavu i Mostobran na suprotnoj obali Dunava s kojim je povezana izgradnjom pontonskog mosta. Prvih decenija 18. veka, osim Leopoldove, završeni su i drugi bastioni: Inoćentijev, Ludvigov i Terezijin s pratećim objektima.

S prekidima, Tvrđava je konačno završena 1780. godine, a u njenom podnožju je izgrađeno i urbanizovano Podgrađe. Kako kaže Đurđev sredinom 18. veka započeta je i poslednja faza izgradnje kompleksa. U okviru Gonje tvrđave zidane su Duga i Jednostavna kasarna, topovnjača, arsenal, izgrađena je i vodovodna mreža, kao i kula sa satom.

- Između 1754. i 1780. godine intenzivno je građeno podzemlje. Jedinstveni sistem imao je predviđene instalacije minskih polja kao i prostorije za smeštaj vojnika, oružja i  brojne puškarnice, a podzemne galerije, u vanrednim uslovima, mogle su poslužiti i za 30.000 ljudi – objašnjava Đurđev. - U okviru podzemlja izgrađena su dva rezervna ratna bunara, veći je imao prečnik četiri, a dubinu od 60 metara, a manji u Hornverku, širinu od dva, a dubinu od 39 metara. Kao godine završetka gradnje Tvrđave spominje se 1780, mada su neki radovi potrajali i duže. Izgrađena na 112 hektara Petrovaradinska tvrđava je druga po veličini u Evropi (veća od nje je samo ona u Verdenu u Francuskoj). Toranj sa satom je prepoznatljiv znak Petrovaradinske trvrđave i Novog Sada. Prečnik satnih krugova na sve četiri strane baroknog tornja je veći od dva metra, sati su označeni rimskim brojevima, kao što je pravilo na hrišćanskim crkvama. Posebnost je što velika kazaljka pokazuje sate, a mala minute, jer je za lađare na Dunavu, smene straže i vojnike bilo značajnije da vide sate, a ne minute iz daleka. Tvrđava je sredinom 20. veka u potpunosti demilitarizovana, prograšena je istorijskim spomenikom, stavljena je pod zaštitu države i ustupljena za civilnu upotrebu. Na njoj se nalaze Muzej, hoteli i restorani, ateljei i galerije likovnih umetnika, akademija umetnosti, astronomska opservatorija, planetarijum, a širom sveta postala je poznata po muzičkom festivalu „Egzit„.

S. Kovač