Vredno izdanje, „Krsne slave u Sremu” Radovana Sremca

Najviše njih je slavilo Svetog Nikolu, odnosno 26 odsto porodica, zatim Svetog Jovana Krstitelja, pa Đurđevdan, Aranđelovdan, Đurđic... Svi ovi podaci deo su nedavno objavljene knjige „Krsne slave u Sremu: arhivska građa Srpske pravoslavne konzistorije Arhidijeceze karlovačke” čiji je autor Radovan Sremac, a izdavač Arhiv Vojvodine.

Naime, za potrebe publikovanja „Šematizma” Karlovačke mitropolije, planiranog za 1907. godinu, Karlovačka konzistorija je 1906. prikupljala podatke o pravoslavnim porodicama iz Srema i njihovim krsnim slavama, kao i o nadimcima i poreklu, ali i potesima koje su imali u ataru. Međutim, tražena prva dva podatka na kraju nisu bila obuhvaćena pomenutim izdanjem s početka 20. veka, ali su ukoričena u ovom, više od sto godina kasnije.

Sremac je, naime, tabelarno prikazao i nabrojao poimence sve ondašnje porodice i njihove slave, jasno naznačivši iz kog mesta dolaze, koji špicnamet nose. Cela knjiga je stoga koncipirana u četiri dela, a široj čitalačkoj publici najinteresantniji je prvi koji govori o poreklu krsne slave i početak drugog gde su ukratko sumirani podaci o slavama, konkretno u Sremu.

„O poreklu krsne slave” je tekst koji je napisala kustoskinja etnolog-antropolog u Muzeju Vojvodine Staša Arsenović Koprivica, prevashodno ukazavši na činjenicu da je slava prvi element iz Srbije koji je 2014. godine uvršten na Uneskovu reprezentativnu listu nematerijalnog kulturnog nasleđa čovečanstva, čime je, kako dalje objašnjava, potvrđen njen značaj za religijski i kulturni identitet Srba. Jer, pored Božića i Uskrsa kao najvećih hrišćanskih praznika, slava, odnosno sveti, blagdan ili krsna slava, za pravoslavno srpsko stanovništvo predstavlja najvažniji porodični praznik. Arsenović Koprivica potom pojašnjava da u određivanju i razumevanju porekla slave učestvuju brojne nauke poput etnologije, sociologije, istorije, lingvistike, folkloristike i prava, čime se pokazuje i dokazuje kompleksnost samog pojma, ali i njegov suštinski značaj u našem društvu.

Ipak, postoje razna donekle slična stanovišta koja vuku korene iz manje-više istog kulta – kulta mrtvih predaka. Te hipoteze zasnivaju se uglavnom na proučavanju obreda, praksi, religioznih značenja i elemenata na kojima krsno ime i danas počiva i opstaje, ali s akcentom na to koliko se i kada menjao smer tih „herosa” koji dobijaju atribute božanstva.

- Pravnik i publicista Aleksandar Mitrović iznosi dva gledišta o pojmu i poreklu krsnog imena, te se u prvom poziva na tezu o poreklu mnogobožačkog kulta predaka, a u drugom se oslanja na stanovište o čisto hrišćanskom pravoslavnom značenju krsnog imena – navodi Arsenović Koprivica u svom pisanom izlaganju.

Danas slava predstavlja srpski narodno-crkveni običaj koji neguje elemente čisto crkvenog porekla i predstavlja praznik koji obiluje različitim obredima. Ovaj jedinstveni fenomen čuva sećanje na pretka koji je prvi u zajednici primio hrišćanstvo i dobio krsno ime kada postaje svetitelj zaštitnik porodice ili čitave zajednice.

Slava se nasleđuje, odnosno prenosi po muškoj liniji, ali ima primera i kada je ćerka jedinica nastavila da obeležava očevu slavu, ili kada je neka porodica osetila potrebu da se pomoli i drugom svetitelju i tako počela da slavi još jednu slavu. Vremenom se slava dalje modifikuje, pa danas predstavlja želju za druženjem i slavljem, što ukazuje na komunikacijski aspekt i simbolično izmeštanje u javnu sferu, kada slava prevazilazi okvire porodičnog okupljanja. Tako se, prilagođavajući se potrebama savremenog društva, slava kao narodni i crkveni obred može razumeti i kao društveni i kulturni fenomen.

Lea Radlovački