Biciklom kroz Vojvodinu: Obrež i Kupinovo

Obrež se nalazi na samom obodu poznatog rezervata prirode Obedske bare. Prema popisu iz 2011. imao je 1.890 stanovnika.

Obrež se prvi put spominje pod ovim imenom u 16. veku. Mada u selu i okolini postoje dokazi o postojanju keltskih naselja još iz starog veka i ranog bronzanog doba. 

Poznati ljudi iz Obreža su profesor Paja Radosavljević koji je inače bio veliki prijatelj Nikole Tesle, narodni heroj Milenko Verkić Neša, fudbaler Miloš Josimov, košarkaš Živko Misirača, voditelj i pobednik „Survajvera” Andrej Maričić, pevač Nebojša Plavšić, bivši MMA šampion Miljan Đurašinović.

Prva pravoslavna crkva u Obrežu se spominje još 1566. kada je u mestu zabeleženo 14 domova. Istorija govori o još dve crkve od slabe građe: prva je sagrađena oko 1720. od pletera i dasaka; druga je podignuta 1749. i imala je ograđenu portu. Crkvu je 1753. osvetio episkop Partenija Pavlović. Sadašnja crkva zidana je između 1770 – 1775. bila je mala i nije imala toranj, koji je dozidan krajem 18. veka.

Ikonostas je delo nepoznatog majstora, a ikone je radio 1778. Jakov Orfelin.

Pored Obreža nalazi se Specijalni rezervat prirode Obedska bara. U senci stabala zatičemo stare znance: Bojanu Maljukanović iz Ambasade Kraljevine Švedske koja je tu sa kolegama imala teambuilding kao i Ivanu Lozjanin koja nam je bila domaćin i vodič kada smo pre godinu dana posetili Obedsku baru. 

Dok se vozimo brodićem po zeleno-plavoj površini bare, Ivana nam pokazuje labuda Ištvana koji je doleteo iz Mađarske što se vidi na prstenu koji mu se nalazi na nozi. Ovde sa svojom labudicom svake godine odgoje 6-7 malih labudića koji plivaju prostranstvima Obedske bare.

Austrougarski dvor 1874. je proglasio ovo područje carskim lovištem i zaštitio ga pa je Obedska bara posle Jeloustona u SAD - drugo zaštićeno područje na svetu. Sadašnji status Specijalnog rezervata prirode je stekao 1993. godine aktom Vlade Republike Srbije. Tada je podeljen na tri dela sa različitim stepenima zaštite. Od 2002. ovim područjem gazduje JP Vojvodinašume.

Nastavljamo dalje uz rub Obedske bare i stižemo u Kupinovo, jedino sremsko selo koje je bilo kraljevski grad. Naime, u njemu su ostaci grada Kupinika, sedišta srpskog despota Lazarevića i Đurđa Brankovića. Turci su ga 1521. osvojili i spalili. U Kupinovu se nalazi crkva Svetog Luke poznata među seljanima kao Despotska crkva koja je najstarija pravoslavna crkva severno od Save. Iz temelja rušena obnovljena je 1730. U blizini se takođe nalazi i manastir Obed poznatiji kao crkva majke Angeline.

Najstariji deo sela je sačuvan i zaštićen kao Etno-selo i tu se nalaze neke od najstarijih kuća u Vojvodini, koje su zakonom zaštićene kao kulturna dobra Srbije. 

Jezgro današnjeg sela Kupinova začelo se početkom 18. veka oko Crkve Svetog Luke. Devet okućnica sa delimično ili potpuno očuvanim objektima čine zaštićenu istorijsko – ambijentalnu celinu tzv. Etno park Kupinovo.

Najstarija očuvana stambena zgrada u selu je Kuća porodice Putnik, smeštena sa severne strane crkvene porte. Građena je krajem 18. ili početkom 19. veka, i u potpunosti je očuvala prvobitni izgled pa s ponosom nosi naziv Etno kuća. Sagrađena je na soklu od opeke i jakim hrastovim temeljačama, zidovi su joj od pletera, olepljeni blatom i okrečeni. Prvobitni krovni pokrivač – trska, vraćen je prilikom izvođenja konzervatorsko – restauratorskih radova na zgradi… 

Okućnica je organizovana kao tradicionalno seosko domaćinstvo 19. veka, koje uz kuću za stanovanje, sadrži i prateće zgrade: vajat i štalu, ambar, hlebnu peć ili „furunu“, i zidani bunar sa drvenom kapom. Ambar (čardak) bogato je dekorisan, a geometrijski i cvetni motivi su rađeni duborezom i većina je bojena. Objekti u okviru okućnice, tehnikom gradnje i materijalom, predstavljaju tradicionalno narodno graditeljstvo karakteristično za panonsku kulturu i geografsku zonu, pa je Kuća porodice Putnik zaštićena kao spomenik kulture od velikog značaja. 

Srednjovekovno utvrđenje Kupinik prvi put se pominje u istorijskim izvorima 1388. kao kraljevsko ugarsko utvrđenje, ali je svakako starije. Kupinik nije sagrađen na samoj obali Save, već u jugoistočnom delu Obedske bare, na malom ostrvu udaljenom oko 1 km od reke.

Ulazim u pravoslavu Crkvu Svete Trojice u Kupinovu koja je danas pravo gradilište. Počinjem da fotografišem, neko viče: „Dobar dan, šta trebate?”, okrećem se i zatičem čiču koji nadzire radove. Zove se Zoran Semi, poreklom je iz Hercegovine, prepoznao me je sa TV-a. Dok mi jedan od dvojice momaka iz Šapca koji malterišu zid crkve otvara hladni „Jelen”, Zoran mi priča o istorijatu ovog hrama.

Srpska Pravoslavna Crkva u Kupinovu posvećena Svetoj Trojici sagrađena je u periodu 1803 – 1814. i u nju su prenete iz crkve Sv. Luke sve dragocene starine iz despotskih vremena. Međutim, 11. jula 1944. godine crkva je minirana i teško oštećena, a svi predmeti iz nje otuđeni su i upropašćeni. Kompletna obnova Crkve započeta je tek 2020.

Ovo relativno malo utvrđenje četvorostrane osnove, imalo je izvanredan strategijsko-odbrambeni položaj, jer je okruženo močvarom moglo biti bolje branjeno nego da je podignuto na samoj rečnoj obali.

Imao je četiri isturene ugaone kule u sastavu obimnih zidova, i petu, na severoistočnom zidu, kroz koju se ulazilo. Od tri sačuvane ugaone kule, samo je južna u osnovi kružnog oblika, dok je severna šestougaonog, a istočna osmougaonog oblika. 

Grad je sa svih strana bio opasan odbrambenim rovom, tzv. šancem, širine oko 15 metara i dubine oko 3 metra. Preostali deo ostrvca, širine koja varira od 15 do 40 metara, formirao je veći plato sa pravilno oblikovanom obalom i zemljanim kulama na uglovima. 

Za istoriju srpske države Kupinik se vezuje početkom 15. veka, kada ga despot Stefan Lazarević, uz još neke posede u Sremu dobija od ugarskog kralja Žigmunda. Đurađ Branković nasleđuje Despota Stefana i sva dobra u Ugarskoj pa je do konačnog pada despotovine sudbina Kupinika neraskidivo vezana za despotsku porodicu Branković. U njemu su stolovali legendarni Zmaj Ognjeni Vuk, Đorđe i Jovan Branković, i poslednji despot Stefan Berislavić.

Ovaj srednjovekovni grad je odolevao svim napadima do 1521. kada ga Turci osvajaju i razaraju na čuvenom pohodu sultana Sulejmana na Beograd. Padom Kupinika prestala je da postoji i srpska srednjovekovna država, pa Sremci vole da kažu kako je Kupinik poslednja srpska prestonica. Do danas nije obnavljan, a njegovi ostaci i dalje prkose zubu vremena.

Na jugozapadnoj periferiji Kupinova nalazi se Crkva Svetog Luke. Ovu skromnu crkvenu građevinu podigao je despot Đurađ Branković između 1453. i 1455. godine. S obzirom na ovakvu hronologiju, slobodno možemo reći da je Crkva sv. Luke bez sumnje najstarija sačuvana pravoslavna parohijska bogomolja u Vojvodini.

Pretpostavlja se da su neko vreme, između 1455. i 1457. mošti Svetog Luke počivale u ovoj crkvi, ali one nisu jedina svetinja koja je čuvana u ovom hramu. Kada je despotica Angelina Branković sa sinovima Đorđem i Jovanom stigla u Kupinik 15. februara 1486. u crkvu pred gradom položila je mošti svog supruga, despota Stefana. Godine 1502. u njoj je sahranjen i rano preminuli despot Jovan Branković. Tri godine kasnije u istoj crkvi despot Jovan je proglašen za svetitelja. Iako se pouzdano zna da se mošti poslednjih Brankovića danas čuvaju u Manastiru Krušedol, od 2016. i u kupinskom hramu se čuva čestica sa ruke Svete Majke Angline.

Nova crkva sv. Luke je manja jednobrodna građevina, a skromne dimenzije su odraz teških vremena u kojim je nastala. Nije bila freskoslikana, a nosilac dekora je ikonostas. Možemo reći da se ikonostas Crkve sv. Luke, po svojoj raskoši i lepoti izdvaja od skromne arhitekture crkve i njenog enterijera. Barokni ikonostas je delo Jakova Orfelina i nastao je najverovatnije 1792…

Preko puta Etno-parka u Kupinovu nalazi se restoran „Šanac - Tradicionalna sremska kuća”. U okolini je još nekoliko zaštićenih tradicionalnih kuća čije fasade vape za obnovom. U „Šancu” smo uživali u gulašu od divljači u društvu Ljubice Bošković iz TO Pećinci, Predraga Mihajlovića, lokalnog sveštenika i Perice Odobašića, arheologa iz TO Pećinci. 

Ispred „Šanca” smo zatekli lokalnog veseljaka koji nam je uz tamburu otpevao neki neidentifikovani bećarac.

Perica je posle Bojana i mene pozvao u njegovo dvorište da tu uz kulen i pivo sačekamo Dragana da nas pokupi kolima na kraju ovog uzbudljivog dana u južnom, svinjarskom Sremu.

 Robert Čoban