POKOLJ U GARAVICAMA Krvavi jul 1941. za Srbe kod Bihaća

Početkom Drugog svetskog rata 1941. godine ustaše su u Garavicama izvršile masovni pokolj srpskog civilnog stanovništva. Ubijeno je oko 12.000 ljudi, među kojima veliki broj dece. Ubijeni stanovnici Bihaća i okoline su bili skoro isključivo Srbi i u manjem broju Jevreji. Po broju žrtava ova lokacija nalazi se odmah iza Jasenovca i Jadovnog, i predstavlja treće najveće srpsko stratište za vreme Drugog svetskog rata.

Nakon okupacije Kraljevine Jugoslavije od strane Nemačke i Italije u Drugom svetskom ratu stvorena je Nezavisna Država Hrvatska, a Bihać postaje sedište novoosnovane županije NDH pod nazivom „Krbava i Psat“.

Novopostavljeni župan Ljubomir Kvaternik u junu 1941. je zabranio Srbima i Jevrejima ulazak u Bihać i okolinu grada. S time su počeli progoni, zatvaranja i ubijanja Srba i Jevreja.

Sredinom jula 1941. po nalogu župana Ljubomira Kvaternika svi Srbi iz grada i bliže okoline su hapšeni i zatvoreni u zloglasni kazamat Kula, a potom su usledile masovne egzekucije. Zatvoreni Srbi su iz Kule prevoženi na pripreljena stratišta Garavice, Karađorđevo selo i Ceravice. Rečeno im je da idu na prisilan rad u Nemačku.

Žrtvama je naređeno da se svuku, opljačkane su i ubijene. Streljani ili zaklani nožem su zakopani u unapred iskopane jame. Mnoga tela zaklanih Srba su bačena u reku Klokot.

Prve grupe žrtava su odvođene i ubijane noću, a kasnije u julu i avgustu 1941. godine i danju. Ubistva Srba iz Bihaća se sprovode po porodičnim kućama, njivama i na brojnim masovnim stratištima u okolini Bihaća.

Očevidac Milka Pepić-Kovačević navodi:

„Ustaško divljanje počelo je 25. jula 1941. godine kada je iz Pritoke (selo u okolini Bihaća) odvedeno prvih dvanaest seljana. Drugu noć otjerali su još sto šezdeset Pritočana. Među njima najviše đece. Odveli su ih i najvjerovatnije im i presudili ustaški dželati Mate Kolić, Marko Grgić i Dušan Mihaljić ... Ustaše su tražile da onima koje su otjerali rodbina pošalje hranu iako su ti isti već bili poubijani.“

Deo Srba je pod strahom od istrebljenja prisilno preveden u katoličku veru. Ali ni to im nije osiguralo sigurnost, ubijanje srpskih civila je nastavljeno.

Katolički sveštenik Fra Marijan tako 17. marta 1942. piše predsedniku cazinskog kotara:

„Iako sam nedavno poslao izvještaj o stanju vjernika obraćenika u ovome kraju, ipak moram ponovno javiti Vašoj Preuzvišenosti da znadne s kakvim se neprilikama moram boriti, i da se zauzmete kod Poglavnika za jadnike, inače će svi biti istrijebljeni. Tako je daleko otišlo, da ću morati najedanput u Zagreb do Poglavnika te mu sve ispričati i tražiti, da se jednom stane nakraj ovima nasiljima. U velikoj sam brizi za ove jadne obraćenike.“

Krajem 1942. partizani su oslobodili područje Bihaća, i neki izvršioci zločina su uhvaćeni. Moša Pijade je osnovao komisiju koja je dobila zadatak da prikupi dokaze o ratnim zločinima i genocidu počinjenom protiv Srba u ovome kraju. U više masovnih grobnica na Garavicama, Karađorđevom selu i Ceravcima je zakopano 12.000-15.000 zverski ubijenih Srba iz Bihaća i šire okoline.

O masovnosti stradanja srpskog civilnog stanovništva i organizovanom državnom zločinu Hrvatske svedoči i izveštaj Koste Nađa od 4. novembra 1942. godine, komandanta operativnog štaba za Bosansku krajinu Vrhovnom štabu NOVJ i POJ. Tamo se kaže da se kod jednog zarobljenog ustaše našlo naređenje za klanje Srba i brojka od 12-15 000 likvidiranih „grko-istočnjaka“ na području Bihaća. Dokument je na sebi nosio pečat „ustaškog logora - Bihać“ i sadržao je sledeću formulaciju:

„Nalog za vojnika Ramu Melkoča, da ima sve Vlahe, bili sumnjivi ili ne, poubijati. To ima izvršiti jer sam danas dobio nalog od velikog župana da se pobiju svi od 16 - 100 godina. I Vlahinje koje su sumnjive. Koji vam dođu pod ruku ne puštajte.“

Narod i opština Bihać su 1949. podigli skromni spomenik žrtvama pokolja. Na spomeniku stoje riječi: „Sa trajnom uspomenom na dvanaest hiljada nevino i zvjerski ubijenih Srba od strane ustaških zlikovaca”. Ljeta 1941. na Garavicama ubijeno je više civila nego što je grad Bihać imao stanovnika 1949. godine kada je postavljena spomen ploča.

Međutim ovo veliko gubilište je slabo poznato i zapostavljeno. Svest o zločinu i razmere pokolja koji je hrvatska država sprovela 1941. godine nad nedužnim civilima u Bihaću držane su dalje od šire javnosti u Jugoslaviji.

U pomen žrtvama, 1981. godine otvoren je spomen-kompleks na Garavicama. Memorijalni spomenik je delo arhitekte Bogdana Bogdanovića koji je projektovao i Cvet u Jasenovcu. Pre otvaranja visoki funkcioner KPJ Hakija Pozderac održao je sastanak sa novinarima, da bi se dogovorili detalji o izveštavanju.

Sugerisao je da se piše da su u Garavicama umoreni Srbi, Hrvati i Muslimani. Novinar radija Velike Kladuše je napomenuo da su samo Srbi ubijani na Garavicama. Pozderac je tada promenio formulaciju, koju novinari treba da koriste, u sljedeću:

„U Garavicama je pobijeno dvanaest hiljada rodoljuba”.

Danas je memorijalni spomenik bihaćkim žrtvama genocida zapostavljen od strane lokalne vlasti, zarastao u visoku travu i išaran grafitima.