DAN KADA JE LIKA ZAKUKALA Prvi zločin u NDH nad decom i ženama

Ovog puta, žrtve su po prvi put od formiranja Nezavisne države Hrvatske bile deca, žene i starci.

Naime, prethodno su ustaše odvodile  muškarce, pre svega viđenije Srbe, koji su skončali u kompleksu koncentracionih logora Gospić—Jadovno—Pag.

Ustaški pokolj, 01. jula 1941. nad stanovništvom sela Donja Suvaja, smeštenom između Srba i Donjeg Lapca, predstavlja najmasovniji ustaški zločin nad stanovništvom kotara Donji Lapac pre ustanka srpskog naroda u borbi za opstanak.

Pokolj je počeo tog dana u Suvaji, a nastavljen je naredna dva dana masakrom civilnog stanovništava u selima Lički Osredci, Bubanj, Nebljusi i Dobroselo.

Prema podacima istoričara dr Đure Zatezala (1931-2017.) iz Karlovca, ustaše su tog dana “ubile i nožem usmrtile 243 srpska civila od kojih 118 dece, 75 žena i 50 muškaraca”. Po nekim drugim izvorima, tj. poimeničnim spiskovima žrtava, u pomenutim selima Suvaja, Osredci i Bubanj, u prva tri dana meseca jula, bilo je 279 ubijenih, pretežno žena, dece i staraca, i jedva desetak muškaraca u dobi sposobnih za vojsku.

Srez Donji Lapac (sela Bubanj, Nebljusi, Meljinovac, Lički Osredci…) ukupno je u tom kratkom razmaku, u mesecima nakon osnivanja NDH, izgubio oko 1.000 stanovnika srpske nacionalnosti. U izveštaju zapovednika 3. ustaške satnije 1. pohodnog bataljona stoji:

„Danas sam bio u selu Osredci Lički koje je spaljeno. Na sve strane leže lješevi naroda. Od ubijenih 2. i 3. srpnja širio se strašan zadah. Psi i svinje nagrizaju lješeve, a ustaše ne dozvoljavaju sahranu. Oni što su pobjegli od kuće, tamo umiru od gladi.“

Prilikom pokolja stanovništva Suvaje, posebno su stradale porodica Keča iz koje je ubijeno 45 članova i porodica Ćopić koja je izgubila 22 člana.

U narednih gotovo mesec dana, ustaški zločini nastavili su se s obe strane reke Une. Prednjačile su "domaće" ustaše iz Kulen Vakufa i Boričevca pojačane ustašama iz Gospića. 

Ovaj zločin bio je direktan povod za narodni ustanak koji je 27. jula izbio u Srbu. Bio je to opštenarodni ustanak, reakcija srpskog naroda na brutalne ustaške zločine. Kada je izbio, nije bio ni partizanski ni četnički. Tek kasnije se pojedinci opredeljuju za jednu ili drugu stranu. Iako je i tada među ustanicima bilo i komunista i četnika, sam ustanak je imao samo opštenarodni srpski karakter.

Kao rekacija na višemesečne ustaške zločine, i ustanici iz Like i Bosanske krajine koji se istovremeno dižu na oružje, u septembru 1941. napadaju najjače ustaško uporište u tom kraju – Kulen Vakuf koji se nalazi na bosanskoj strani reke Une. U tom sveopštem napadu i metežu, uz ustaške krvnike, na žalost, stradaju i nevini civili, žene i deca.

Sve do ratova devedestih godina, 27. jul se slavio kao Dan ustanka naroda Hrvatske, kao i dan ustanka naroda BiH. Svake godine u Srbu je održavana svečanost tim povodom. Od formiranja današnje Hrvatske, taj dan više nema nikakav držvani značaj. Kao početak antifašističke borbe danas se u Hrvatskoj obeležava 22. jun 1941. kada je formiran sisački partizanski odred.

Pokolj nad Srbima u Suvaji bio je gotovo strogo čuvana tajna. Čak i danas pojedini iz tog kraja ne znaju za njega. Naime, Titov režim nije dozvoljavao da se o tome govori, pogotovo ne u partizanskom kraju kakav su bili Donji Lapac i Srb.

Tek prošle godine u saradnji sa Srpskim narodnim vijećem, na 80. godišnjicu pokolja, u Suvaji je podignuto je spomen-obeležje sa imenima svih žrtava. Danas je ovaj tužni dan na groblju kod Hrama Vaznesenja Gospodnjeg obeležilo ukupno šestoro meštana i njihovih gostiju. Naime, većina Srba iz ovog kraja proterana je 1995. godine, a malo njih se vratilo.