Zrenjaninski muzej otkriva svu lepotu staklenih predmeta
Ujedinjene nacije proglasile su 2022. Međunarodnom godinom stakla radi afirmacije staklarstva, i to kroz istoriju i razvoj tehnologije, umetničko oblikovanje, privredni značaj i njegovu revitalizaciju kroz kreativno preduzetništvo. Ovo je prilika i da se istakne tehnološki, naučni i ekonomski značaj stakla jer taj transparentan materijal, na kome se zasnivaju mnoge naše tehnologije, može olakšati razvoj pravednijih i održivijih društava koje bi odgovorile na izazove globalizacije.
Narodni muzej Zrenjanin se priključio obeležavanju Međunarodne godine stakla projektom „Staklena vitrina meseca“, a u planu su i druge programske aktivnosti. Ovaj projekat je počeo 15. marta i trajaće sve do 15. januara naredne godine. On predstavlja ciklus od deset kamernih tematskih postavki koje će se realizovati u okviru stalne postavke Zbirke primenjene umetnosti Narodnog muzeja Zrenjanin. Svakog 15. u mesecu sadržaj vitrine će se menjati, čime će se dobiti na dinamici načina predstavljanja predmeta koji imaju veze sa staklarstvom i umetnošću. Tematika vitrina je raznovrsna i predstavlja proizvodni program pojedinih staklara, tehnike izrade staklenih predmeta, načine upotrebe stakla, pojedine tipove stakla karakteristične za različite evropske regione i drugo.
Autor projekta je Dejan Vorgić, kustos Zbirke primenjene umetnosti Narodnog muzeja Zrenjanin, koji je i jedan od članova stručne grupe Nacionalnog komiteta ICOM-a Srbije za saradnju stručnjaka raznih profila u zemlji i inostranstvu.
Prva tematska vitrina, koja je izložena u martu, bila je posvećena Murano staklu. Od srednjeg veka pa sve do danas Murano sa istoimenog arhipelaga u venecijanskom zalivu predstavlja jedan od najznačajnijih evropskih staklarskih centara. Publici je ovom prilikom predstavljeno pet predmeta sa akcentnom na tehniku milefjori, odnosno „hiljadu cvetova”.
U aprilu, zrenjaninska publika je u okviru projekta „Staklena vitrina meseca” mogla da pogleda kamernu postavku posvećenu višeslojnom (iberfang) staklu.
„Iberfang staklo se sastoji od dva ili više slojeva stakla različitih boja. Primarni ukras nastaje brušenjem, a dodatni graviranjem i oslikavanjem. Iberfang je blizak tipu kamejskog stakla, koje je poznato još od antičkog doba. Pravi uspon višeslojnog stakla počinje u planinskim delovima Bohemije, koja je označila novu epohu u staklarskoj industriji. Godine 1828. u grofovskoj staklari Harahov u Novom svetu je počela proizvodnja iberfang stakla sa prevučenim rubin staklom, da bi 1831. prvi put bilo predstavljeno na izložbi u Pragu. Na prostoru Srbije proizvodnja iberfang stakla počinje šezdesetih godina 20. veka kada u Srpsku fabriku stakla Paraćin dolazi čuveni češki majstor Franta (František)”, kažu u Narodnom muzeju Zrenjanin.
Kako kažu u zrenjaninskom muzeju, u zbirkama Tepličkog muzeja danas se čuva više od 400 komada banjskog suvenirskog stakla sa ugraviranim motivima, a najstariji sačuvani primerak banjske čaše potiče iz 1810. godine i čuva se u Muzeju stakla i bižuterije u Jablonecu. Poseban podtip banjske čaše ima pljosnatu formu prilagođenu nošenju u džepu, usled čega se često nazivaju i džepne čaše. Banjsko staklo se retko proizvodilo u drugim formama, ali se ipak može naći u obliku vaza, doza, pehara i slično.
Zbirka primenjene umetnosti ovog muzeja predstavila je pet predmeta izvedenih od iberfang stakla. Četiri predmeta su proizvedena u bohemijskim manufakturama 19. veka u duhu bidermajera i ranog istoricizma, dok jedan predmet pripada domaćoj produkciji druge polovine 20. veka. Od polovine maja do polovine juna bila je predstavljena kamerna postavka posvećena britanskom staklu.
„Njegov razvoj kroz vreme može se kontinuirano pratiti od poznog srednjeg veka pa sve do danas. Presovano staklo se razvilo u ranom 19. veku kada prerada staklene mase prelazi polako iz ruku zanatlija u fabrički proces. Najraniji primer presovanog stakla u Velikoj Britaniji zabeležen je 1831. godine, ali pravi uspon ovog tipa počinje tek nakon 1845. godine, kada je ukinuta uredba kojom je staklo oporezovano prema težini. Tada je postalo isplativo proizvoditi serije identično oblikovanih predmeta veće mase. Vodeći proizvođači britanskog presovanog stakla tokom druge polovine 19. i početkom 20. veka bili su Yory Davidson, Soverbi, Moline i Veb, Džobling i drugi”, navode u zrenjaninskom muzeju.
Najpoznatija i najuspešnija serija britanskog presovanog stakla bio je Biserni niz, u plavoj i žutoj boji, kompanije Yorya Davidsona koja je uvedena 1889. godine i sa velikim uspehom proizvođena sve do Prvog svetskog rata. Upravo zbog ovakvih okolnosti, Zbirka primenjene umetnosti Narodnog muzeja Zrenjanin je među pet odabranih istoricističkih predmeta koji potiču sa područja Engleske predstavila tri iz ove serije. Pored njih, na postavci su se našli i stakleni čamac kompanije Edvarda Boltona, koji je posvećen britanskoj heroini Grejs Darling.
Od ove nedelje aktuelna je postavka posvećena banjskim čašama. Kolevka ovog tipa stakla nalazi se u češkom mestu Teplice i njegov uspon bio je u direktnoj vezi sa razvojem banjskog lečilišta početkom 19. veka. Tokom banjske sezone, odnosno od maja do septembra, Teplice su pulsirale kulturnim i privrednim životom. Sezonski trgovci iz Praga, zanatlije (graveri) i prodavci stakla iz oblasti Novog Bora i Kameničkog Šenova dolazili su u Teplice da prodaju svoju staklenu robu gostima banje. Tepličke čaše bile su tražene među bogatom aristokratijom, ali ih je kupovao i građanski stalež. Pored suvenirskog karaktera, čaše nose snažan umetničko-zanatski pečat majstora koji su ih radili, a imale su i praktičnu namenu kao čaša za piće sa lekovitih izvora. Najčešći motiv za gravure bile su zgrade banje, prirodni fenomeni, kulturno-istorijski spomenici i različiti simboli.
Željko Balaban