U junu 140 godina od osvećenja Sabornog hrama tuzlanskih Srba
Svaka je crkva kao središte okupljanja vernika, posebno važna za mesto gde je podignuta, ali tuzlanski Saborni hram Uspenja presvete Bogorodice i po bogatom istorijatu je jedan od najznačajnijih crkvenih objekata cele Bosne i Hercegovine.
Građen je u dramatično doba kraja 19. veka, kad su se oko Bosne otimale Otomanska i Austro-Ugarska imperija, nakon seobe centra eparhije iz Zvornika u Tuzlu, gde je živelo mnogo dobrostojećih Srba, mahom trgovaca. Započet je 1874. (samo projekat plaćen 2000 zlatnih dukata), a zidali su ga srbijanski majstori na čelu sa protoneimarom Tasom Naumovićem iz Šapca. Vrlo je zanimljivo da su veliki poduhvat finansijski pomogli i sultan i car Franc Jozef, uz priloge i Tuzlaka drugih veroispovesti.
- Podignuta je u rekordnom roku, za osam godina, i osveštana 1882. na radost svih vjernika i građana Tuzle - kaže starešina hrama i arhijerejski namesnik Miloš Trišić. - Kroz istoriju je uvijek imala veliki značaj u svim duhovnim, kulturnim i istorijskim tokovima našeg naroda ovog dijela Bosne.
U Kraljevini Jugoslaviji odnosi Tuzlaka, bez obira na naciju i veru, bili su skladni, seća se starina, profesor dr Danilo Vidović:
- Nikom nisu smetala zvona, ni kad se na minaretu pojavi muftija i klanja, svi su se uvažavali. Išli smo na vjerske praznike kod muslimana, oni nama dolazili na krsnu slavu Svetog Nikolu, muftija Šefket Kurt obavezno, naš vladika Nektarije Krulj išao kod njih, i odnosi su bili divni. Niko nikog nije ignorisao, niti vrijeđao.
No, kad je Tuzla potpala pod vlast NDH, došla su strahotna vremena za srpski živalj, ali su se ispoljili sloga i nepokolebljivo čovekoljublje Tuzlaka. Naime, uoči pravoslavnog Božića 1942. ustaše su napravile monstruozan plan da zaključaju crkvu punu vernika i dignu je u vazduh. Za to su saznali Tuzlaci muslimani, koji su hrabno učinili sve da spasu crkvu i svoje pravoslavne susede i prijatelje. Delegacija koju su predvodili muftija Kurt i bivši gradonačelnik Hadži Hasan-aga Pašić odmah je otišla u Zagreb kod poglavnika Pavelića i tražila da se po svaku cenu tuzlanski Srbi poštede pogroma. Njihovom intervencijom ustaše su odustale od svojih namera.
Saborni hram je sačuvan od razaranja u ratu, ali se šezdesetih i sedamdesetih godina nadvila još veća opasnost. Zbog vipedecenijske eksploatacije podzemnih naslaga slane vode ispod Tuzle počeli su tonuti veliki delovi centralnog gradskog područja, pa su stradale mnoge kuće i zgrade nekadašnje Srpske varoši, u kojoj je i Bogorodičina crkva. Pukotine su se pojavile krajem pedesetih, zidovi počeli naginjati, pa se činilo da će i crkva, poput mnogih objekata u okolini, morati da bude srušena. Gradske vlasti su, ipak, odlučile da je spasu i angažovali ekipu eminentnih građevinskih i rudarskih stručnjaka, predvođeni inženjerom Nikolom Hajdinom. Krajem sedamdesetih je započet veliki poduhvat, sanirano je tlo ispod crkve, temelji odvojeni od podloge, ispod njih postavljen hidraulični sistem koji stabilizuje građevinu, posao okončan 1982. a crkva spasena od rušenja.
Gradonačelnik Tuzle Jasmin Imamović naglašava:
- To je nacionalni spomenik od velikog značaja za Bosnu i Hercegovinu, naše kulturno-istorijsko naslijeđe, koje u skladu sa zakonom treba da čuvamo, ali mada Tuzla nema zakonske obaveze, mi bismo ga svakako čuvali. Crkva danas sjajno izgleda, dosta posla na obnovi već je urađeno. Sasvim normalno, jer to očekuju i naši preci. A normalno ponašanje kroz sve ove decenije je u skladu sa multikulturalnim bićem Tuzle i Bosne.
Paroh Trišić dodaje:
- Uz puno truda proteklih godina završena je generalna obnova crkve i Vladičanskog dvora. Kao starješina hrama, u ime vjernika i bratstva, veoma sam zahvalan federalnim, kantonalnim i gradskim vlastima, kao i svim dobrotvorima, pravoslavne i drugih vjeroisposvesti, jer su i naše komšije i braća Bošnjaci i Hrvati davali priloge za obnovu crkve.
Ona u punom sjaju čeka proslavu velikog jubileja, 140 godina od osvećenja, planiranu za 25. i 26. juna. Unutrašnjost je brižljivo uređena, a negovane cvetne leje i zelenilo porte svedoče sa koliko ljubavi vernici i sveštenici brinu o hramu, koji skoro vek i po stoji u centru Tuzle kao svojevrsni svetionik vere i zajedništva. O značaju svečanosti tuzlansko-zvornički episkop Fotije ističe:
- Proslava jubileja je vrlo značajna, jer sabira na istom poslu crkvene delatnike, ljudi iz kulture i politike, da svi daju doprinos mogućnosti zajedničkog životu na ovim prostorima. Crkva svedoči da drugog moramo prihvatati, bez obzira kako veruje i razmišlja i koja mu je životna filosofija... Da u Tuzli, kao i na drugim mestima, vidimo jedni u drugima braću i ljude, kako je govorio naš sveti patrijarh Pavle. Crkva mora uvek biti putevoditelj a nadamo se da će i to ovog puta biti, ako Bog da, u Tuzli.
Borislav Hložan