Seksualno obrazovanje za đake u Srbiji samo na kašičicu

Kako primećuju, određeni sadržaji prisutni su u pojedinim opšteobrazovnim i izbornim predmetima, ponajviše u biologiji, fizičkom i građanskom vaspitanju, te u oblasti zdravstva i socijalne zaštite, ali o njihovoj realizaciji i efektima ne postoji nijedan izveštaj, dok svi podaci koji se tiču seksualnog ponašanja mladih potvrđuju postojanje ozbiljnih problema, posebno uočljivih u marginalizovanim društvenim grupama – rano stupanje u intimne odnose, kada su fizički i psihički nespremni, nekorišćenje kontracepcije usled neznanja, stida i neprosvećenosti, zbog čega prednjače među vršnjacima iz Evrope po broju obolelih od polno prenosivih bolesti i namernim prekidima trudnoće, zloupotreba dece i mladih u okviru neformalnog obrazovnog sistema, nedostatak znanja i veština da prepoznaju nasilje i zatraže pomoć.

Prema navodima učesnika fokus-grupa, prvi kontakt sa pornografskim sadržajima imali su još u osnovnoškolskom uzrastu, kada su hteli da igraju igrice na internetu ili da gledaju neki film, što je kod njih izazvalo brojne dileme.

Kako se navodi u studiji, mladi ne mogu da računaju na stručne informacije i savetovanje u domovima zdravlja, jer su takvi programi i aktivnosti retki (prema podacima Instituta za javno zdravlje, postoji samo 38 takvih ambulanata). Odgovore najčešće traže na internetu ili se pak obraćaju roditeljima odnosno vršnjacima i nešto starijim drugovima/drugaricama. Dok je glavna prednost globalne virtuelne mreže laka dostupnost informacija, nemoguće im je da procene šta je od toga verodostojno. Mladi navode kako roditelji nisu dovoljno upućeni u današnja dešavanja, pa sa njima ne mogu da razgovaraju o svemu što ih interesuje. Vršnjaci su, opet, važan resurs za razmenu saznanja i iskustava, ali mogu da budu i izvor vršnjačkog pritiska, ponekad i nasilja, dodaju u istraživanju.

Većina ispitanih učenika tvrdi da se u školi o ovim temama skoro uopšte ne govori, iako su se granice za stupanje u seksualne odnose pomerile, dok dečaci navode da je neophodno da se s edukacijom krene već od petog razreda, jer se tada javlja njihovo interesovanje za seksualnost. Najzastupljenije nastavne jedinice su zdravlje, lična higijena, ostavljanje potomstva, razmnožavanje, dok je primetan nedostatak lekcija koje se tiču emotivnog partnerstva izvan konteksta planiranja porodice, prava na izbor u vezi sa reprodukcijom, rodne ravnopravnosti i prevencije rodno zasnovanog nasilja, kažu i istraživanju.

Podaci pokazuju da je pala stopa fertiliteta kod devojčica starosti 15–19 godina (24,4 živorođene dece na 1.000 devojčica 2002. prema 14,4 – 2017), te da se pre 18. godine porodilo četiri odsto žena u opštoj populaciji i 40 odsto Romkinja. Pre navršene 15. godine stupilo je u brak 16,8% romskih devojčica, a pre punoletstva 57%.

Prva nacionalna studija o društvenom problemu seksualnog zlostavljanja dece u Republici Srbiji otkriva da u svakom odeljenju postoje četiri učenika, starosti između 10 i 18 godina, koja su preživela određeni vid seksualnog nasilja i još četiri koja poznaju nekoga kome se to dogodilo.

„U osnovnoj školi, deca to obelodanjuju najpre porodici, koja im po pravilu ne poveruje, dok mladi u srednjim školama najčešće kažu drugarici ili drugu, koji su skloniji da im poveruju. Od 2/3 dece koja ispričaju šta im se dogodilo, više od polovine osoba kojima su se poverila ne preduzima ništa, a samo 7% njih prijavi slučaj nadležnim službama. Važan je podatak da je kod srednjoškolaca, u 7,4% slučajeva škola označena kao mesto događaja. Za ovu analizu, od značaja su podaci da je skoro 50% dece i mladih uzrasta od 10 do 18 godina prvi put sa nekim razgovaralo o seksualnom nasilju upravo u okviru ovog istraživanja.”

Iskustva iz drugih evropskih zemalja pokazuju da mladi koji imaju adekvatnu edukaciju, u proseku, kasnije postaju seksualno aktivni i češće koriste savremenu kontracepciju, pa iznenađuje to što su u Srbiji ukinuta čak dva sveobuhvatna programa: prvi pre početka primene, a drugi nakon tri godine, ističu u istraživanju.   

S. Milačić

Krenulo, pa stalo – preovladao konzervativni pristup

Inicijativu da se u obrazovanje uvedu teme seksualnog i reproduktivnog zdravlja i prava pokrenuo je Pokrajinski sekretarijat za sport i omladinu 2012. godine.

„Reč je o poslednjem primenjenom sveobuhvatnom programu, zasnovanom na internacionalnim vodičima i standardima, sadržanom u priručniku Zdravstveno vaspitanje o reproduktivnom zdravlju, Rečniku reproduktivnog zdravlja i priručniku za edukatore. Edukacija je primenjena tokom tri školske godine (2013/2014, 2014/2015, 2015/2016) i obuhvatila je više od 10.000 učenika drugog razreda srednjih škola u Vojvodini”, piše u publikaciji Autonomnog ženskog centra, uz objašnjenje da je evaluacija pokazala veliku efikasnost programa i korelaciju između znanja i rizičnog ponašanja: povećala se proporcija učenika koji imaju pozitivne stavove prema autonomnosti odluka u partnerskim odnosima i onih koji su se, nakon edukacije obraćali pouzdanim izvorima informacija, kao što su psiholozi, nastavnici i lekari.

„Studija Incest trauma centra rezultirala je Nacrtom strategije u oblasti obrazovanja za sprečavanje seksualnog zlostavljanja dece u Republici Srbiji (2016–2020) s opštim ciljem: poboljšanje pravne regulative i uvođenje obrazovno-vaspitnih programa i mera za sprečavanje seksualnog nasilja nad decom i mladima od strane odraslih osoba i seksualnog nasilja među vršnjacima. Osmišljen je Obrazovni paket za učenje o temi seksualnog nasilja nad decom za osnovne i srednje škole u Srbiji u partnerstvu sa Ministarstvom prosvete, nauke i tehnološkog razvoja Republike Srbije, ali je, zbog snažnog otpora protiv ove vrste obrazovanja koji su u medijima vodili konzervativni intelektualci, Ministarstvo odustalo od uključivanja obrazovnih paketa u sistem obrazovanja”.