Kulturna baština Vojvodine - Sremska Mitrovica: "Kameni cvet" iz sna jedne Ruskinje

U drugoj zgradi Muzeja Srema, nekadašnjoj kući porodice Bajić, građenoj na kraju 18 veka, smešten je arheološki materijal u okviru stalne postavke koja obuhvata period od početaka naseljavanja do pada Sirmijuma u ruke Avara u 6. veku.

U zgradi muzeja između ostalog mogu se videti: Skulptura boga Dionisa, kopija glave boginje Venere iz Taurunuma (današnji Zemun) čiji original se nalazi u Arheološkom muzeju u Zagrebu, glava jednog od Dioskura, glava boginje Tihe sa imperijalne palate, glava boginje Dijane iz Putinaca, glava mladića (možda imperator Tit Flavije), mermerni štit sa glavom Meduze – verovatno deo velike skulpture boginje Minerve.

Hodnik i dvorište ovog dela Muzeja Srema u kući na Trgu Svetog Stefana 15 su izložbeni prostor kamenih spomenika, većinom iz rimskog perioda. Neki od njih su prikupljeni još u 19. veku. Većina ih je, međutim, pronađena prilikom slučajnih kopanja u privatnim dvorištima ili na njivama u okolini grada. U ovom prostoru se mogu videti kako nadgrobni spomenici, poput stela-nadgrobnih ploča sa očuvanim predstavama pokojnika i natpisa, tako i desetak sarkofaga rađenih u mermeru i krečnjaku. Sarkofazi su bogato ukrašeni bilo predstavama pokojnika, zatim fantastičnim životinjama, ili scenama iz mitologije poput fragmenta prednje strane sarkofaga sa scenom iz mita o Apolonu i Marsiji.

U vlasništvu Muzeja Srema je i veliki broj žrtvenika, pogotovo sa lokaliteta Beneficijarna stanica, gde je u okviru jedne vrste carinarnice, na prostoru hrama, pronađeno oko 85 žrtvenika, od kojih je 79 očuvano sa natpisima. Ovi žrtvenici se mogu datovati u drugu polovinu drugog i prvu polovinu trećeg veka.

U Lapidarijumu Muzeja Srema predstavljen je i jedan od najlepših spomenika iz ranog perioda naseljavanja rimske populacije. To je nadgrobni žrtvenik podignut centurionu Titu Kominiju Severu, rođenom u Vijeni, ondašnjoj provinciji Galiji Narbonensis, danas Francuska. 

U okviru dvorišta muzeja Srema nalazi se i jedna prostorija „ville urbane” (gradske kuće) koja se prostirala ispod muzejskog prostora i okolnih zgrada. Glavni razlog prezentacije ove prostorije je očuvani mozaički pod sa geometrijski šarama karakterističnim za početak četvrtog veka. Prostorija je definisana kao dvorana za prijeme, a imala je i sistem centralnog podnog grejanja. 

Poznato je da je periodu Rimskog carstva u Sirmijumu ili njegovoj okolini rođeno je deset rimskih imperatora, a osam drugih je boravilo u njemu tokom svoje vladavine (od nekoliko meseci do više godina) zbog vladarskih obaveza ili planiranja i vođenja vojnih pohoda. Najmanje dva imperatora umrla su u gradu od posledica zaraze kugom.

Stižemo i do Rimokatoličke crkve koja je posvećena Svetom Dimitriju, zaštitniku grada. Hram je, zajedno sa susednim župnim dvorom, spomenik kulture od velikog značaja.

Hrišćanski život na području grada u okviru Rimokatoličke Crkve je zaživeo 1229. kada papa Grgur Deveti obnavlja Sremsku biskupiju, a u Sremskoj Mitrovici je osnovan benediktinski manastir sv. Ireneja Sremskog. Verski život razvija se do turskog vremena - 1521. Za vreme turske vlasti parohija se spominje još 1665. Nakon oslobođenja od Turaka parohija je obnovljena 1743. Tada se kao vernici javljaju Nemci, Hrvati i Mađari…  Današnja parohijska crkva sagrađena je 1811. a posvećena 30. juna iste godine. Zaštitnik crkve i parohije, kao i celog grada bio je uvek sveti Dimitrije.

Parohijska crkva dobila je naslov konkatedrale 1984. i naslov „Basilica minor” 1991. što je najveća čast ukazana jednoj crkvi. Uspostavljanjem Biskupije Sremske 2008. crkva je pripala novouspostavljenoj biskupiji.

Nedaleko od rimokatoličke crkve nalazi se Spomenik Svetom Trojstvu iz druge polovine 19. veka koji je potpuno restauriran pre dve godine.

Odmah pored nalazi se i Grkokatolička crkva Vaznesenja Gospodnjeg. Hram pripada Grkokatoličkoj eparhiji Svetog Nikole sa sedištem u Ruskom Krsturu. 

Grkokatolička parohija u Sremskoj Mitrovici osnovana je 1886. Nakon Revolucije 1848/49. u Sremsku Mitrovicu počeli su se naseljavati Ukrajinci i Rusini iz severoistočne Ugarske, danas Zapadne Ukrajine, tako da je njihov broj već 1885. dosegao do 300 pripadnika. Crkva je počela sa izgradnjom hrama Voznesenja Gospodnjeg 24. septembra 1905. i izgrađena je u sledećim godinama. Unutrašnja arhitektura - enterijer je originalan po tome što je unutrašnjost izvedena u ritmu (metrika) Šumanove sonate. 

U Sremskoj Mitrovici nalazi se Galerija „Lazar Vozarević„ posvećena slavnom slikaru iz ovog mesta koji je umro prerano u svojoj 43. godini. Rođen je Sremskoj Mitrovici 1925. Bio je srpski slikar i likovni pedagog, koji je na likovnu scenu Srbije stupio 1951. na zajedničkoj izložbi „Jedanaestorice“ radovima koji su nastali pod uticajem Sezanovog realizma i Pikasove plave faze. Pored uljanog slikarstva bavio se mozaikom i ilustracijama. Posle njegove smrti u rodnoj Sremskoj Mitrovici osnovana je Galerija „Lazar Vozarević“ u kojoj je izložen najveći broj njegovih dela.

Školu za primenjene umetnosti u Beogradu upisao je 1941. a 1943. Akademiju za likovne umetnosti, koju je završio 1948. godine u klasi profesora Mila Milunovića. Bio je član Jedanaestorice i Decembarske grupe. Docent na Akademiji za likovne umetnosti u Beogradu postao je 1960. U toku svoga rada prošao je kroz faze kubizma, enformela i postenformela. Svoje slikarsko umeće Vozarević je usavešavao tokom dužih i kraćih boravaka u Parizu, a pored slikarstva, bavio se ilustracijom knjiga, scenografijom i mozaikom (hotel Metropol u Beogradu (1956/57), Vojnotehnički institut u Beogradu (1958) i Dom omladine u Beogradu (1964).

Umro je 29. marta 1968. u Beogradu, od trovanja krvi izazvanog isparenjima hemijskih sredstava pomoću kojih je želeo da na svojim slikama dočara Vizantiju.

Objekat poznat kao „Kuća u Lenjinovoj br. 51” podignut je u drugoj polovini 19. veka, u naselju Kamenita ćuprija, danas u Bulevaru Arsenija Čarnojevića br. 51, predstavlja jedan od retko sačuvanih tipičnih primera kuće graničarskog zemljoradnika. Kao nepokretno kulturno dobro ima status spomenika kulture od velikog značaja.

Bazilika Svetog Dimitrija je arheološko nalazište gde su otkriveni ostaci trobrodne bazilike sa apsidom na istoku, ostacima svešteničkih sedišta i postolja oltara. Baziliku je izgradio prefekt Leontije između 426. i 441. godine, inače graditelj istoimene crkve u Solunu. Nalazi se u najužem centru Sremske Mitrovice na Solarskom trgu. Otkrivena je 1978. prilikom kopanja temelja za Gradsku kafanu…

 Fontana „Kameni cvet” se nalazi u centru gradskog parka u neposrednoj blizini Srpskog doma u Sremskoj Mitrovici. Napravljena je 1948. od strane autorke Ruskinje Irine Nepokojčicke, prve poznate žene arhitekte u Sremskoj Mitrovici. Vodoskok je postavljen na mestu nekadašnje „carske lipe”, koju je zasadila Petrovaradinska imovna opština 1879. kao spomen na srebrni jubilej carskog bračnog para – cara Franje Josifa i carica Jelisavete.

Gradski park, koji je u vreme Vojne granice služio kao vežbalište Petrovaradinskog puka, egzercirište i kao Paradenplatz. Pretpostavlja se da je park svoj današnji prepoznatljiv oblik dobio 70-tih godina 19. veka, nakon razvojačenja Vojne krajine. Tada su u njemu postavljeni i beli kameni rimski spomenici koji su predstavljali začetak budućeg lapidarijuma.

Po usmenom predanju priča se da je Ruskinja živela daleko od svog rodnog grada, žudela i plakala za svojim rodnim krajem. Vremenom je počela da poboljeva od velike tuge. Svakog dana je bila sve bolesnija i izgledalo je da će umreti. Jedne noći je sanjala čudan san. Veliki cvet sa povijenim žalosnim laticama iz koga je izletela bela golubica. Golubica je progovorila: „Ja sam princeza, ćerka cara Tiberija, postala sam kameni cvet tuge i tako se poistovetila sa gradom Sirmiumom, u želji da dobijem očevu ljubav. Umesto ljubavi postala sam večna tuga. Tvoja tuga će nestati ukoliko napraviš kameni cvet da večno suzi. Biće to moje i tvoje suze spojene sa gradom i večnošću”. Ruskinja je odmah otpočela gradnju cveta koji je sanjala, a koji se uklapa u poznati mit o Tiberiju i njegovoj ćerci …

U centru Sremske Mitrovice ima puno starih zgrada, većina je u dobrom stanju a najveća i najlepša od njih je svakako Srpski dom. Sagrađen je 1895. od strane Srpske pravoslavne crkvene opštine u Mitrovici, prema projektu Vladimira Nikolića, dvorskog arhitekte patrijarha Georgija Brankovića. Izvođački deo je izveo zemunski graditelj Franja Jenč. Zgrada je oblikovana sa elementima neorenesanse i neobaroka. U Srpskom domu su bile smeštene različite institucije, najpre Srpska građanska čitaonica i Srpsko pevačko crkveno društvo zatim je tu smešteno i udruženje zanatlija, kafana i hotel.

Početkom Prvog svetskog rata u njoj je bio smešten glavni štab austrijske vojske, a u tornju crkve osmatračnica. Prilikom bombardovanja atriljerije, 9. septembra 1914. izbio je požar u kome je teško stradao i Srpski dom. Po završetku rata, zgrada je obnovljena i napravljena je nova kupola u obliku zvona. Raskošna, neobarokna kupola koja danas nadvisuje ugaonu rundelu izvedena je tek 90-tih godina 20. veka i danas predstavlja reper u vizuri grada. Danas su u Domu smeštene institucije kulture (Pozorište “Dobrica Milutinović” i biblioteka “Gligorije Vozarović”) i Srpska pravoslavna crkvena opština.

Na obali Save ugledali smo most Sv. Irineja koji spaja dve Mitrovice - Sremsku i Mačvansku. Sa ukupnom dužinom od 262,5 metara ovo je bio najduži viseći pešački most u Evropi, sve dok nije u Švajcarkoj, u avgustu 2017. otvoren najduži viseći pešački most na svetu koji spaja gradove Cermat i Grehen dužine 494 metra. 

Most se nalazi tačno na mestu nekadašnjeg starorimskog Artemidinog mosta, tada jedne od najvećih građevina antičkog Sirmijuma. Na njemu su u vreme progona hrišćana vršena pogubljenja ”sirmijumskih svetih mučenika”. Po jednom od njih, Sv. Irineju most je dobio ime.

Sremska Mitrovica i Mačvanska Mitrovica su prvi stalni most dobili 70-ih godina prošlog veka, ali je on bio podignut na obodu grada, nekoliko kilometara udaljen od središta obe Mitrovice. Stoga je se potreba za novim mostom, koji bi povezao oba središta, ukazala veoma brzo. Gradnja današnjeg mosta započeta je krajem decembra 1990. a završena 1993. Most je zvanično otvoren na Vidovdan 28. juna 1994. Projekat mosta uradio je srpski akademik Nikola Hajdin.

Sumiramo utiske na obali Save u čardi „Stari Rubin” uz riblju čorbu puno lovorovog lista i bibera u zrnu što joj je dalo neobičan, ali neočekivano dobar ukus.

Dogovaramo se da na leto dođemo biciklama, pređemo Most Sv. Irineja i obiđemo sela koja su geografski u Mačvi ali administrativno pripadaju Sremskoj Mitrovici i Vojvodini.

Robert Čoban