U Muzeju grada Novog Sada na Tvrđavi jelka okićena ukrasima starim i sto godina

Pod nazivom „Stiže Nova godina: kićenje jelke - novogodišnji ukrasi iz porodice Adamović“, izložba je otvorena 23. decembra i posetioci će moći da je pogledaju do 15. januara 2022. godine u prostorijama Muzeja Grada Novog Sada na Tvrđavi.

Kako kaže autorka, ideja za postavku rodila se kada je potomak te čuvene porodice, Vesna Vider, poklonila muzeju veliki broj predmeta, među kojima značajan deo čine novogodišnji ukrasi.

- Naslednici porodice Adamović, Vesna Vider i njena kćerka Jelena Dragojević, poklonom koji sadrži 2.000 predmeta obogatile su zbirke Muzeja Grada Novog Sada – kaže Dušanka Marković. - Članovi porodice imali su značajnu ulogu u ekonomskom, političkom, sportskom i društvenom životu Novog Sada. Aleksandar Saša Adamović, deda Vesne Vider, i Aleksandar Šandor Adamović, pradeda, bavili su se, pre svega, proizvodnjom i prodajom loznog rasada, grožđa i vina, te se otuda dobijeni artefakti najvećim delom odnose na oblast vinogradarstva i vinarstva. Značajne zbirke čine dečje igračke, posuđe, tekstilno pokućstvo, šivaći pribor, sportski rekviziti, kao i obredni predmeti koji imaju veze sa Novom godinom, Božićem, Vaskrsom... Tu su i fotografije i dokumenta koja svedoče o društvenom životu Novosađana pre Drugog svetskog rata.

Istorija proslavljanja Nove godine nije pouzdano utvrđena. Jedni smatraju da su to prvi činili Vavilonci još pre 4.000 godina. Drugi veruju da su se Kinezi prvi radovali novom danu u novoj godini. Postoje i naučnici koji tu čast pripisuju Rimljanima pa i Germanima. Kićenje jelke je opštehrišćanski običaj koji se praktikuje za Božić, a darovi ispod jelke su podsećanje na Hristovo rođenje, na najveći dar koji je ikada ljudima dat.Tradicija kićenja božićnog drvceta potekla je od stanovnika zapadne Evrope, pre svih, nemačkog naroda.

Dušanka Marković naglašava da posebnu zbirku među poklonjenim predmetima čine ukrasi za jelku koji datiraju od druge do sedme decenije 20. veka. Reč je o više od 800 ukrasa kojima su članovi porodice Adamović, pre svega Hilda rođena Rajniš (1897-1983), njene kćerke Aleksandra (1918-1938) i Anastasija udato Vider (1925-2008), kao i Anastasijine kćerka, Vesna Vider (1955) i unuka Jelena Dragojević rođena Milošević (1984), ulepšavali svoje božićne i novogodišnje proslave. Ova porodica, čiji članovi su imali različito etničko poreklo - grčko, srpsko, austrijsko i slovenačko, proslavljala je božićne i novogodišnje praznike sa uvažavanjem svih različitosti i prihvatanjem multikonfesionalnosti.

- Porodica Adamović je najveći deo sačuvanih ukrasa nabavljala iz inostranstva – objašnjava Markovićeva. - Donosili su ih članovi porodice sa svojih kako poslovnih, tako i turističkih putovanja. Među izloženim predmetima su svećice iz Danske, prskalice iz Francuske, držači za sveće iz Austrije, električne svećice iz Poljske, lamete iz Nemačke. Tu su i staklene kugle i trake koje su se, u vreme Kraljevine SHS, proizvodile u Hrvastkoj i Sloveniji.

Međutim, među poklonjenim novogodišnjim ukrasima, dosta je primeraka ručno rađenih, koje su članovi porodice sami pravili od kartona, papira ili različitih plodova. Interesantno je da su dvadesetih godina 20. veka u novogodišnjoj dekoraciji dominirale figure životinja, likovi iz bajki, Svetog Nikole, Sneška Belića. Primetni su i floralni ukrasi. Po rečima Dušanke Marković, članovi porodice Adamović su pravili buketiće od suvog cveća i kačili ih na jelku. U tu svrhu oni su znali da koriste dobijene čestitke i razglednice.

- I po novogodišnjim ukrasima može se zaključiti da je to bila bogata građanska porodica – napominje Dušanka Marković. – Dvadesetih godina 20. veka nije bilo toliko uobičajeno u Novom Sadu da se kiti jelka. Oni su dokaz da se i u srpskim porodicama u to doba to ipak činilo. Na prostoru sadašnje Srbije, običaj kićenja jelke prvo se razvio u Vojvodini kao delu Austrougarske monarhije. Početkom 20-ih godina 19. veka aristokratske vojvođanske porodice kitile su božićne jelke u svojim domovima. Prva ukrašena jelka na javnom mestu postavljena je 1859. godine u jaslicama Lajoša Velđija, u Subotici, za božićnu proslavu, na kojoj su učestvovala deca različite verske pripadnosti. Od tada okićeno božićno drvo prihvataju brojne građanske porodice.

Mnoštvo legendi podloga je za običaje koji se praktikuju prilikom obeležavanja novogodišnjih praznika u bilo kojoj kulturi. I kod Rusa je običaj da se na vrh jelke stavlja zvezda, a objašnjenje za to nalazi se u legendi, koja kaže da su iznad pećine u kojoj se rodio Isus Hrist rasla tri drveta: bor, kedar i jela. Gledajući mudrace i pastire koji su došli na poklonjenje Bogomladencu sa darovima, i drveće je poželelo da to učini. Kedar je zatresao svoje grane i pred pećinu su pale njegove iglice prepune divnog mirisa. Bor je spustio najlepše šišarke. Jela je zaplakala jer nije imala čime da daruje Isusa Hrista. Jelkine suze je videla zvezda, pa se sažalila, i zbog njene velike želje da daruje Bogomladenca nije dozvolila da ostane tužna u toj noći. Poslala je malenu zvezdu da se spusti na vrh jelke. Tada je jelka zasjala zvezdanom svetlošću i duboko se klanjajući spustila zvezdicu pred pećinu gde je, u jaslama na slamici, ležao Bogomladenac Hristos. Zato se i danas na vrh jelke stavlja zvezdica, kao znak i znamen ljubavi prema Hristu.

Običaj kićenja jelke u Novi Sad je dolazio doseljavanjem stanovništva iz zapadne i srednje Evrope, uglavnom katoličke veroispovesti, koje je ovaj običaj baštinio u svojoj ranijoj domovini, i preko Novosađana koji su se školovali, radili ili putovali po drugim krajevima Evrope. Obrazovani ljudi donosili su ne samo nova znanja i veštine, nego i modu i običaje, sve ono što je novo, što je oku ugodno i estetski prihvatljivo. Ekspanzija kićenja jelke na našim prostorima desila se 80-ih godina prošlog veka, kada su ukrasi i jelke postali pristupačni za kupovinu svuda, pa i u seoskim područjima. Božićno drvo ili jelka su postali simbol novogodišeg porodičnog slavlja.

Dušanka Marković ističe da je Muzej grada Novog Sada ovom zbirkom novogodišnje dekoracije porodice Adamović, od kojih je veliki broj u originalnim kutijama starim kao i predmeti, oko stotinu godina, privilegovan.

 Z. Milosavljević