Arhiv grada: Katedrala građena za slobodni kraljevski grad
“Hej, nađimo se kod Katedrale!” je rečenica koju je većina Novosađana bar jednom izgovorila. Velelepno zdanje posvećeno Bogorodici, Crkva imena Marijinog, u srcu grada, koja može da parira najlepšim hramovima u Evropi, uopšte nema status katedrale (tako se nazivaju samo crkve pri kojima je sedište biskupa), već su je Novosađani tako prozvali zbog svoje lepote, veličine i verovatno stila u kom je građena.
Prema Šematizmu katoličke nadbiskupije, prvi znatniji rimokatolički hram koji se nalazio na mestu današnje Župne crkve imena Marijinog osvećen je 1734. godine, a taj podatak potvrdio je i Jožef Katona u svom delu “Historia metropolitanae Colocensis ecclesiae”. Ona je bila skromna, privremena građevina koja je porušena, a na njenom mestu izgrađena nova.
- Prvi zahtev da se gradi crkva potiče iz 1734. godine, ali tih godina vernici nisu uspeli da sakupe dovoljno novca - kaže direktor Istorijskog arhiva grada Petar Đurđev. - Kroz nekoliko godina se to promenilo. Brojne imućne porodice rimokatoličke veroispovesti (uglavnom Nemci) preselili su se u Novi Sad nakon što je 1739. godine Beograd pao pod tursku vlast. Nekoliko godina nakon dolaska katolički vernici sakupili su novac i sazidali crkvu koja je u bombardovanju grada 12. juna 1849. godine zapaljena i srušen joj je toranj, koji nikada nije u potpunosti obnovljen.
Kako objašnjava Đurđev, novosadski katolici nisu bili zadovoljni njenim “oštećenim” izgledom i veličionom, pa se oko 1880. godine sve više moglo čuti među narodom da je potrebno sagraditi prostraniju crkvu.
- Građani su u Gradskoj skupštini zatražili da se podigne hram, koji će oslikavati lepotu Novog Sada, kao slobodnog kraljevskog grada - kaže Đurđev. - Ubrzo je sačinjen predračun koji je iznosio 200.000 forinti, a 1891. godine je doneta odluka da se stara “oštećena” crkva poruši i izgradi nova. I ovog puta je bilo finansijskih problema, pa se novac sakupljao oko godinu dana i to čak iz raznih delova Evrope.
Prema rečima Petra Đurđeva projektovanje i nadzor povereno je isaknutom arhitekti Georgu Molnaru koji je plan izgradnje sačinio 1892. godine i nije želeo da mu se za to isplati naknada. Građevinski radovi su brzo napredovali, pa je već u oktobru 1894. godine podignut pozlaćeni krst na toranj. Radovi na bogato ukrašenom mobilijaru okončani su godinu dana kasnije. Dok se zidao novi hram, katolici su bogosluženja obavljali u Jermenskoj crkvi.
Životna dela Georga Molnara
Georg Molnar rođen je u Budimpešti gde je izučio graditeljski zanat i postao baumajster. U Novi Sad je došao nakon bombardovanja 1849. godine kako bi radio na njenoj obnovi tokom 1850-ih godina. Prva velika građevina na kojoj je radio bila je Reformatorska crkva u Šafarikovoj ulici. Narednih decenija Molnar je podigao više značajnih gradskih objekata: Bolnicu (1867-1871), Srpsku osnovnu školu (1871-1874), Građansku dvoranu, prvu zgradu SNP-a (1871), Gradsku klanicu (1882). Tokom poslednje decenije 19. veka projektovao je i sagradio svoja životna dela ujedno i najvrednije gradske građevine s kraja veka: Gradsku kuću (1893-1895) i Katoličku crkvu (1892-1895). Oba objekta podignuta su u kitnjastom eklektičkom stilu; Gradska kuća u neorenesansnom a Katolička crkva u neogotičkom maniru. Njegove građevine karakteriše solidna tehnička izvedba i jednostavan, eklektički stil, karakterističan za graditeljstvo južnih provincija.
- Crkva posvećena Bogorodici, odnosno Katedrala, dugačka je 52,5 metara, široka 24, 7, visina do krova je 22.27, a do tornja 72 metra. Njena impresivna visina simboliše ljudsko stremljenje ka nebesima, a svetlost koja obasjava unutrašnjost treba da podseti vernike da je “Hristos svetlost” - opisuje naš sagovrnik. -U crkvi se nalaze četiri oltara. Glavni je u svodu gde je velika slika Majke Božije, sa ugarskim kraljevima i svetiteljima Ištvanom i Laslom. Levo od svoda je oltar Uskrsnuća Isusova sa figurama u drvetu svetih Petra i Pavla. Treći oltar je posvećen Svetom Florijanu, zaštitniku vatrogasaca, gde su u drvetu izrađene figure svetih Emerika i Elizabete, a tu je i slika Svete Porodice. Četvrti oltar smešten je ispod hora i posvećen je Hristovom grobu sa figurama četiri anđela. Skulpture na svim oltarima su oslikane ili su rađene u imitaciji kamena. Prozori su ukrašeni vitražima, rađenim u Pešti, a na njima su predstavljene biblijske scene i grbovi znamenitih novosadskih katoličkih porodica, dok Žolnaji keramika prekriva krovnu konstrukciju. Crkva ima orgulje iz 1895. godine.
Krov Rimokatoličke crkve u Novom Sadu buknuo je 1904. godine. Posle požara Katedrala je obnovljena, a krov je ukrašen šestougaonim emajliranim keramičkim pločicama. Bista arhitekte baumajstera Georga Molnara se nalazi u niši ispod hora crkve. Tokom nedavne obnove očišćena je žute fasadne cigle kojom je crkva prekrivena, a zatim je ugrađeno posebno osvetljenja što je dodatno istaklo lepotu Župne crkve Imena Marijinog.
S. Kovač