O istorijskom i arhivskom radu Antonija Vučetića: Istraživanje prošlosti Dubrovnika
Nedavno je objavljena knjiga Antuna Vučetića „Studije iz dubrovačke prošlosti - izabrani tekstovi“ (Dubrovnik, 2021). Izdavač je Državni arhiv u Dubrovniku, a priređivači ove dragocene studije su dr Lovro Kunčević i istoričar umetnosti Ivan Viđen. Reč je o drugoj knjizi o dubrovačkom istoričaru i arhivaru, objavljenoj tokom prethodne decenije. Naime, Irena Arsić autorka je studije „Antonije Vučetić (1845-1931), istoričar Dubrovnika“, koju je 2012. objavio Filozofski fakultet u Nišu.
U uvodnom delu Lovro Kunčević govori o Vučetićevoj istoriografskoj delatnosti, posebno o njegovoj aktivnosti u vezi sa istraživanjem prošlosti Dubrovnika. Opus ovog dragocenog naučnika ima jednu specifičnost koja donekle objašnjava zapostavljanje njegovog istoriografskog rada. On, naime, nije napisao nijedno opsežno delo, već nekolicinu obimnijih članaka i veliki broj manjih priloga raspršenih kroz različite časopise i zbornike.
Ovim se delimično mogu objasniti razlozi zakasnelog vrednovanja Vučetića kao plodnog i vrsnog istoričara. Školovan na prestižnom bečkom Univerzitetu, pisao je jasno, objektivno, temeljeći svoje zaključke na arhivskoj građi. Otuda su njegovi tekstovi o nizu značajnih tema - od važne 1358. godine, preko velikog zemljotresa (1667) i pada Republike (1808), među prvim naučnim studijama o ključnim trenucima dubrovačke istorije.
Objavio je Vučetić i pisma srpskih kaluđera sa Svete Gore dubrovačkoj vlasteli. Pored toga, on će publikovati i dokumente o odnosima Dubrovačke republike sa bosanskim i srpskim vladarima. Veći deo njegovih radova posvećen je mikro-situacijama, kuriozitetima, crticama iz prošlosti Republike. U tom smislu, Kunčević navodi Vučetićeve tekstove o prvom popisu stanovništva, o dubrovačkim lekarima, kao i kriminalitetu svakodnevice.
Nije jasno da li je opredeljenje za „kratku formu“ posledica želje da se dopre do većeg broja čitalaca ili činjenice da zbog javnog angažmana nije imao vremena za veće radove. Ipak, treba naglasiti da su njegove „minijature“ često mnogo opsežnije nego što se to čini. Kroz njih je, kako Kunčević zapaža, provlačio mnogo šira pitanja govoreći o ustrojstvu vlasti, trgovini, pomorstvu, društvenoj strukturi i drugim značajnim temama vezanim za Republiku sv. Vlaha.
Dugo nije bilo poznato da je gospođa Puljizević jedan od najvećih darodavaca Dečjeg sela u Sremskoj Kamenici. Mira rođena Stajić, poreklom iz Žablja, diplomirala je 1960. na beogradskom Mašinskom fakultetu. Posle toga se zajedno sa suprugom Antunom, koga je upoznala na studijama, preselila u Novi Sad. Puljizevići su stara dubrovačka porodica, čiji je deo kuće na Lapadu pripao Antunu. Od suprugovog nasledstva kupljena su tri troiposobna stana u Novom Sadu, koje je Mira Puljizević zaveštala ustanovi u Kamenici. Njeno anonimno dobročinstvo postalo je poznato 2014, kada je izuzetno vredan poklon predat. Kroz ove stanove dosad je prošlo više mladih studenata, nekadašnjih žitelja Dečjeg sela u Kamenici.
Istoričar umetnosti Ivan Viđen skreće pažnju na Antunovu aktivnost arhivara, ne zapostavljajući njegov rad kao najznačajnije ličnosti „lokalne istoriografije u Dubrovniku“. On je Dubrovački arhiv smatrao jednim od „najvažnijih spomenika i simbola nestale Republike“. Vučetić je svoja istraživanja u ovoj ustanovi započeo još 1871. godine. Od tada, on je ostao aktivno povezan sa arhivom u Dubrovniku idućih šest decenija.
Kada je posle Prvog svetskog rata postao zasebna ustanova, Vučetić je 1920. imenovan za prvog direktora Arhiva. Na toj funkciji, uz manji prekid tokom 1924. godine, ostao je čitavu deceniju. Postavljanje za upravnika obrazloženo je kao priznanje njegovoj stručnosti i predanosti Dubrovačkom arhivu. Novi rukovodilac susretao se sa nizom prepreka, od neadekvatnog i nedovoljnog prostora u kojem je ova ustanova bila smeštena, do potrebe za angažovanjem pomoćnika.
Kao i čitavog života, Vučetić je u vreme angažmana u Arhivu ostao društveno aktivan. Bio je inicijator osnivanja Društva za proučavanje dubrovačke prošlosti (1913). Pored toga, jedan je od glavnih pokretača i prvi predsednik Dubrovačkog učenog društva „Sv. Vlaho“ (1923), koje se pominje i kao „poslednja dubrovačka akademija“. Predanost javnom delovanju u kulturi, posebno je naglašena njegovim aktivnostima u časopisu „Srđ“.
Delatnost ovog neumornog Srbina-katolika odvijala se i na polju pedagogije. Bio je zagovornik osnivanja trgovačke škole, a pominju se i njegova nastojanja oko izgradnje moderne gimnazijske zgrade na Pločama. Nedovoljno je poznat Vučetićev doprinos i kada je u pitanju unapređenje umetničkog života. Zbog značaja koji imao na polju istoriografije i arhivistike, on je 1929. imenovan za člana Srpske kraljevske akademije (danas SANU).
Zanimljivi su redovi koje Viđen ispisuje o privatnom životu ovog vrsnog istoričara i arhivara. Antun Vučetić oženio se Marijom Banac, koja je bila poreklom iz čuvene trgovačke porodice. Od njihove dece, ćerka Danica imala je sina Antuna Puljizevića (1928-2005) koji je uz dedino ime nasledio i njegovu biblioteku i rukopise. Antunova supruga Mira Puljizević (1930-2016) nastojala je da ispuni njihovu zajedničku želju - da ostvaštinu Antonija Vučetića pokloni Državnom arhivu u Dubrovniku.
Uvodni tekstovi i izbor Vučetićevih radova datih u knjizi nisu samo podsećanje na ovog vrednog istraživača, prvog direktora Dubrovačkog arhiva, angažovanog intelektualca i delatnika u kulturi, već i na plemeniti čin njegovih naslednika. Biblioteka i rukopisna građa Antonija Vučetića predata je ustanovi kojoj je on posvetio čitav svoj život. Ovaj vredan poklon ne samo da je obogatio Dubrovački arhiv, nego će imati posebno značenje za mnoge buduće istraživače.
Siniša Kovačević