Sprema se obnova crkve Svetog Nikole u Prizrenu

Dobivši blagoslov episkopa raško-prizrenskog Teodosija, novoformirani Odbor sastavljen od raseljenih Prizrenaca, koji žive od Australije preko Švajcarske do Banja Luke, Podgorice, Niša, Beograda, Novog Sada i drugih mesta uoči Svetog Nikole obnarodovao je vest o obnavi pomenute crkve. Na čelu tog Odbora je prizrenski paroh i profesor Prizrenske bogoslovije jerej Jovan Radić, a među članovima su i sveštenik i profesor Prizrenske bogoslovije u Nišu Dejan Krstić kao i profesor Prizrenske bogoslovije u Prizrenu teolog Dejan Ristić.

Kako kažu u Odboru, direktor Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture Zoran Garić je napravio nacrt projekta i sada je u toku njegova izrada u saradnji sa Eparhijskom kancelarijom za zaštitu i obnovu baštine SPC na Kosovu i Metohiji, koju zastupa arheolog-konzrervator Svetlana Hayić. Nakon završenog projekta obnove sledi traženje dozvole za izvođenje radova od prizrenskog Gradskog zavoda za zaštitu spomenika kulture. Za manje od mesec dana sakupljena je četvrtina potrebne sume za radove, a po blagoslovu vladike Teodosija kao prilog ovoj akciji snimljen je i spot „Prizrenska noć”, u izvođenju hora i orkestra Bogoslovije u Prizrenu, za koji je tekst i muziku napisao Gavrilo Kujunyić iz Orahovca.

Po rečima istoričarke Aleksandre Novakov iz Novog Sada, koja je jedan od inicijatora obnove, crkva Svetog Nikole je srednjovekovna vlastelinska crkva, zadužbina Rajka Kirizmića. Sagrađena je u prvoj polovini 14. veka, u prizrenskom naselju Potok-mala. Crkva se pominje u “Svetoarhanđelskoj hrisovulji” cara Dušana, koji ju je priložio sa drugim brojnim crkvama, svojoj zadužbini, manastiru Svetim Arhangelima i svojoj grobnoj crkvi. 

Posle pada Prizrena pod tursku vlast, 1455. godine, Crkva Svetog Nikole je polako gubila značaj, vremenske neprilike su ostavile traga, a naročito je postradala 1795. godine, kada je i opljačkana, u pohodu skadarskog paše Mahmuta Bušatlije. Prekrila je je i zatrpala zemlja i pesak iz vode iz obližnjeg potoka.  Decenijama se za nju nije znalo i tek su prilikom uređivanja mitropolitske bašte 1857. godine otkriveni temelji Rajkove crkve. Te godine s blagoslovom raško-prizrenskog mitropolita Meletija agilni Prizrenci su je obnovili, proširili i pokrili drvenim krovom. Tadašnjim izgledom ona se nije značajno razlikovala od stambenih kuća. Ikonostas crkve je delo slikara Sergija Dimovića iz Kozane u Grčkoj, dok je freskopisac  ostao anoniman.

Od 1857. godine do juna 1999. godine crkva je bila živa, u njoj se služila liturgija na dan Svetog Nikole, zimskog i letnjeg, kao i tokom godine,  naročito zimi.  Početkom 20. veka uz Rajkovu crkvu je na veliku radost prizrenskih Srba, podignuta Osnovna škola „Mladen Ugarević“ kao testamentalno zaveštanje prizrenskog dobrotvora Mladena Ugarevića.

Od tada su crkva i škola živele u svojevrsnoj simbiozi sve do kobne 1999. godine, kada su crkvu minirali albanski ekstremisti, priča Aleksandra Novakov.

Srećom, dodaje, nisu sve mine eksplodirale, te crkva nije do temelja razrušena.

Zanimljiva i istovremeno zapanjujuća činjenica je da je to jedina crkva u Prizrenu koja je devastirana 1999. godine. To nije slučajno, blizina škole, koja je preimenovana u OŠ „Prizrenska liga“, koju od tada pohađaju deca samo na albanskom jeziku, je bio dovoljan motiv - zatrti sve tragove srpskog postojanja u Prizrenu, posebno one koji su tako blizu školske dece. Na taj način započinje i kreiranje jedne lažne istorije. U godinama koje su se nizale, crkva je svojevrsna deponija. Retke Srbe koji ovde dođu da se pomole, dočekuju freske svetaca, koje opominju. Prva stradala crkva u Prizrenu poslednja će dočekati obnovu. Ostale devastirane i uništene crkve su već obnovljene.

Iz Odbora napominju da ne  zaboravljaju ni druga sveta mesta i ikonluke kao što je Sveti Prokopije u gradu, koja je neophodno obeležiti, zaštititi i ograditi, ali neće prepustiti zaboravu ni druge ugrožene svetinje u okolini Prizrena, veli naša sagovornica. 

Zorica Milosavljević