BICIKLOM KROZ VOJVODINU: Futog i Beočin

Tu skrenete levo u Ulicu Nova 1 (usput, mogla bi i da dobije neko ime?) do obale Dunava kod Karin komercove šljunkare. Odatle bentom put vas vodi pravo ka Futogu, nećete zalutati, iz daljine se vidi toranj pravoslavne crkve Svetih vrača Kozme i Damjana. Hram je podignut 1766. u vreme dok je Novi Sad bio još selo. Raskošni ikonostas oslikao je Arsa Teodorović 1799. a crkva je obnovljena 1908. o čemu svedoči tabla na ulazu u crkvu. U donacijama je prednjačio grof Rudolf Kotek, vlasnik velikog imanja i dvorca u Futogu, on je dao 3.000 kruna dok su imućni pravoslavni vernici učestvovali sa po 555 kruna...

Produžavamo bentom uz Dunav i stižem do velike rimokatoličke Crkve Srca Isusovog koju je grofica Kotek sagradila 1908. i u kojoj se čuvaju mošti Svetog Eugena, a odmah pored crkve nalazi se i nekadašnji dvorac grofa Koteka, danas Poljoprivredna škola.

Češki grof Rudolf Kotek oženio se Marijom, groficom Radaji de Rada iz ugarske magnatske porodice. Pošto nisu imali dece, značajna sredstva ulagali su u dobrotvorne svrhe. U Futogu su podigli sirotište Rudolfinum (1893) i bolnicu sa porodilištem i domom za stare Marijanum (1894). Zemljište u Novom Sadu, na Futoškom putu, ustupio je 1893. za izgradnju vojne pešadijske kasarne...

Rudolf Kotek umro je 1921. godine, i sa njim se ugasila ugarska grana porodice. Sahranjen je u porodičnom mauzoleju u Dolnoj Krupi u današnjoj Slovačkoj. Najpoznatija osoba iz porodice Kotek bila je Sofija, supruga Franca Ferdinanda, ubijena u atentatu.

Kada sam nedavno bio u Kisaču, Pavel Surovi mi je ispričao kako je grof Kotek imao puno vanbračne dece sa tamošnjim devojkama pa njihove potomke i čitav vek kasnije ovde zovu “kotekovcima”.

U Novom Futogu, delu prema Veterniku nalazi se nekadašnji magacin grofa Koteka koji je 1940. pretvoren je u katoličku crkvu za potrebe Nemaca iz ovog dela mesta. Četiri godine kasnije Nemci su otišli ili proterani i poslati u logore a crkva je ostala prazna…

Skela koja spaja Futog i Beočin ide svakih 60 minuta, na pola sata iz Futoga i na pun sat iz Beočina. Kada se skela napunila automobila, biciklista i pešaka, brod “Pletvar” povukao nas je ka sremskoj strani. Iskrcavamo se desno od beočinske plaže, prolazimo pored lučke zgrade u zapuštenog stanju i dunavskog nekadašnjeg svetionika i nastavljamo ka Beočinu, gradiću koji sam još ranije nazvao “sremski Tvin Piks”...

U senci Cementare čiji su vlasnici pre rata bili Nemci, a danas su Francuzi, nalazi se jedinstveno groblje na kojem su jedni do drugih - muslimanski, jevrejski, pravoslavni i katolički nadgrobni spomenici... Čuvar groblja mi kaže da se ovdašnji muslimani (uglavnom Romi i Aškalije) sahranjuju prema običajima - bez sanduka, umotani u belo platno.

U centru mesta sa leve strane puta, sakrivena u gustoj vegetaciji, krije se napuštena secesijska vila u kojoj se nekada nalazila Pošta. Unutra razbacana dokumentacija, papiri, delovi nameštaja i “Cenovnik poštanskih, telegrafskih i telefonskih usluga” sa posebnim cenama za domaći i međunarodni saobraćaj.

Prolazimo kroz park u kojem se nalaze spomenici partizanima iz Drugog svetskog rata ali i momcima iz Beočina koji su poginuli u ratovima devedesetih.

Na kraju parka nalazi se Dvorac porodice Špicer koji je podignut je 1898. godine za porodicu imućnih nemačkih veleposednika koja je bila jedan od vlasnika Beočinske cementare. Projekat za njegovu izgradnju, u stilu eklektičke arhitekture napravio je arhitekta Imre Štajndl (čije je najpoznatije delo Zgrada Parlamenta Mađarske u Budimpešti), tako da su na dvorcu primetni elementi kako starih stilova (poput romanike, gotike, renesanse i baroka), tako i tada modernog pravca, secesije. Unutrašnjost dvorca urađena je u duhu varijante mađarske secesije kitnjastih oblika i nastala je nešto kasnije. Najvredniji deo unutrašnjosti ove građevine predstavlja centralni hol.

Preskačem bokore korova, vezujem bicikl za trulu ogradu i ulazim u dvorac koji je protelih godina često služio za snimanje horor filmova i muzičkih spotova.

Porodica Špicer je pred početak Drugog svetskog rata napustila Beočin, a tokom njega je dvorac korišćen kao zgrada nemačke vojne komande, da bi posle njegovog okončanja objekat nacionalizovan. U njemu su nakon toga bili smešteni gradska biblioteka, Dom kulture, sedište rukometnog kluba, radio stanica, dom za vojne invalide i na kraju ekskluzivan restoran sa prenoćištem. Nakon privatizacije preduzeća “Podunavlje” u čijem je sklopu funkcionisao, dvorac je napušten i od tada je započelo njegovo naglo propadanje. U jednom periodu naš poznati pesnik Mika Antić je koristio deo dvorca kao svoj slikarski atelje a njegov čest gost bio je Pero Zubac.

Danas su gotovo svi prozori na njemu polomljeni, a usled obilnih padavina tokom zime 2011. godine, deo ulaznog trema se urušio. Objekat je 18. juna 1997. godine proglašen za spomenik kulture i jedan je od mnogih koji uživaju taj status ali samo na papiru. Inicijativa “Dvorci Srbije - Zaštita kulturne baštine” koju su pokrenuli Ministarstvo kulture, informisanja i Ministarstvo saobraćaja, građevinarstva i infrastrukture i Fondacija za zaštitu kulturne i industrijske baštine - daje nadu da će i Špicerov dvorac u godinama pred nama dočekati sanaciju.

Na izlasku iz Beočina ka Rakovcu, sa desne strane, na brdu se izdiže vila u kojoj je danas Policijska stanica a čija arhitektura i položaj neodoljivo podsećaju na kuću Normana Bejtsa iz filma “Psiho” i serije “Motel Bejts” koju smo nedavno gledali na Netfliksu. Truman Kapote i Alfred Hičkok bi se ovde silno zabavili.    

Robert Čoban