BICIKLOM KROZ VOJVODINU: Beška, Krčedin, Slankamenački vinogradi

Danica je tragično stradala od ruke okupatora na početku Prvog svetskog rata na sličan način kao i njen kolega slikar i zemljak Sremac - Sava Šumanović u narednom ratu.

U trenutku kada je njen život nasilno prekinut, streljanjem u Petrovaradinskoj tvrđavi Danica Jovanović je imala svega dvadeset sedam godina. Vratila se iz Minhena 3. avgusta 1914. godine na početku Velikog rata da bi provela izvesno vreme kod prijatelja profesora Varađanina u Novom Sadu. Zatim je krenula u Bešku, da se oprosti sa bratom Milanom, koji je mobilisan za rat. Uhapšena je 10. septembra 1914. godine i dva dana kasnije streljana po kratkom postupku sa još pet meštana, svi pod optužboom da su špijunirali za Srbiju. Tabla sa njihovim imenima još uvek stoji na Tvrđavi, levo od tunela kojim se ulazi na plato kod Muzeja grada.

U Beški se nalazi Trg Danice Jovanović sa njenom bistom u parku, a u Domu kulture i Spomen-soba nastala od postavke njoj posvećene na izložbi u Spomen-zbirci Pavla Beljanskog pre nekoliko godina…

Nekoliko raskošnih nemačkih kuća u centru Beške otkrivaju da je u ovom mestu do 1944. živelo 50 odsto Nemaca. Beška održava odnose sa mestom Karlshuld u Bavarskoj u koje se odselio veliki broj Nemaca iz ovog kraja. Od 2012. ovde se početkom septembra održava „Beška Fest” u cilju prezentovanja i afirmacije tradicije, običaja, kulture i gastronomije Vojvodine i Bavarske, kao i njihovog prožimanja na ovim prostorima.

Iz Beške vozim bicikl ka Istoku, nadvožnjakom prelazim preko auto-puta i stižem u idilično sremsko selo Krčedin u kojem je rođen slavni srpski slikar Milan Kečić, čija su platna ovekovečila lepote vojvođanskih mesta i predela. U mnogim arheološkim spisima zabeleženo da je Krčedin, najstarije mesto inđijske opštine u 5. veku p.n.e. bio prestonica Kelta i Skordiska, koji su bili do 1.veka nove ere neprikosnovena keltska vrhovna vlast. Ogromna keltsko-rimska građevina postojala je u Krčedinu i bila je očuvana sve do 17. veka…

Put me dalje vodi desno od glavnog druma, ka Slankamenačkim Vinogradima. U leto 1770. godine, profesor srpske gimnazije u Novom Sadu, Jan Bon, okupio je oko hiljadu Slovaka iz bačkog i peštanskog okruga i doveo ih u Staru Pazovu. Na svom putu Slovaci su s tugom gledali Frušku goru koja ih je podsećala na njihovu staru domovinu – Visoke Tatre. Iz tog razloga oni su krajem 19. veka na Fruškoj gori podizali vinograde i pored njih tzv. lagune za stanovanje, a potom i omanje kućice. Postepeno je počelo trajno naseljavanje i tako je nastalo današnje naselje Slankamenački Vinogradi.

Poreklo imena naselja vezano je za uzgoj vinove loze sorte „slankamenka“, a ne za blizinu naselja Stari i Novi Slankamen. Na seoskom groblju uočavam zanimljivi običaj koji nisam video na drugim mestima. Naime, sa prednje strane nadgrobnih spomenika nalaze se „zvanične” fotografije pokojnika, najčešće bračnih parova, žene su uglavnom sa slovačkim maramama u narodnim nošnjama. Međutim, na poleđini spomenika nalazi se neka „opuštena” fotografija koja pokojnike u paru ili pojedinačno prikazuje u svojim omiljenim aktivnostima - lovu, radu na njivi, na nekoj igranci, kako jašu konje...

Okrećem pedale svog bicikla i polako se penjem dalje ka grebenu Fruške gore. Levo je velika bela metereološka stanica koju vidite sa auto-puta kada idete iz pravca Beograda ka Novom Sadu. Skrećem desno, prolazim pored čuvene vinarije „Šapat” i stižem do spomenika posvećenog jednoj od najznačajnijih bitaka koje su se odigrale na ovim prostorima u protekla četiri veka. Bitka kod Slankamena između Svetog rimskog carstva (Austrija i Baden) i Osmanskog carstva odigrala se 1691. godine i njom je okončan Veliki turski rat. Bici kod Slankamena sledilo je još nekoliko manjih borbi, kao što je bitka kod Sente 1697. najzad Karlovački mir 1699, kojim je Turska vraćena iz srednje Evrope na Balkan. U čast ove pobede je 1892. godine na visu iznad Slankamena podignut spomenik visok 16 metara na kojem su ispisani stihovi Zmaj Jove Jovanovića „I hvala i slava junacima vrlim, padom uzdignutim smrću neumrlim“.

Spuštam se ka Dunavu, puca prelepi pogled na reku, prolazim kroz surduk i ispred mene je Stari Slankamen. Ovo mesto ima možda jednu od najlepših geografskih lokacija u Vojvodini i Podunavlju uopšte. Nalazi se na Dunavu, u podnožju obronaka Fruške gore, sa druge strane reke Tisa se uliva u Dunav, a sa brežuljaka iznad naselja vide se ravnice Bačke i Banata. Sa Fruške gore i Dunava struji svež i čist vazduh, a okolne šume štite od letnjih vrućina. Tu su dve stare tvrđave, pravoslavna i katolička crkva, obe posvećene Sv. Nikoli, banja, slani izvor, marine, plaže, riblje čarde poput one čuvene „Kod Mike Alasa”... 

Nastavljam biciklom uz obalu Dunava i u jednom momentu moram da krenem gore, kroz voćnjake, vinograde i nepregledan lavirint vikendica. Nakon dobrih sat vožnje kroz deonicu koja prolazi kroz gustu šumu - izbijam na „Beogradski drum” koji vodi za Surduk i kasnije - do prestonice. Kroz široki šor ulazim u Surduk, na kraju današnje ture. Ime dobio po turskoj reči „provalija”. Od crkve u centru sela Dunavska ulica, vodi, logično, dole ka Dunavu, kroz „surduk” i na kraju puca pogled na veliku reku, traktore koji u „mešalicama” u vodi peru mlade krompire i svinje koje se kupaju u njoj; plažu koja bi mogla da bude prvorazredna turistička atrakcija; spomenik oslobodiocima na vrhu lesne zaravni - koga je načeo zub vremena, staru lučku zgradu koja se nadvija nad plažu - i gotovo je potpuno uništena... Lepota i tuga u jednoj slici.

Robert Čoban