TREĆE IZDANJE STUDIJE AKADEMIKA ZLATE BOJOVIĆ Istorija dubrovačke književnosti

Dugogodišnji istraživački rad na polju renesanse i baroka, autorka zaokružuje sveobuhvatnom monografijom o značajnom delu književnog stvaralaštva starog Dubrovnika. Knjiga je prvi put izašla 2014, a drugo izdanje pojavilo se u štampi 2015. godine.

Studija profesorke Bojović zatvara vekovni krug naših istraživača ove oblasti, počev od radova Pavla Popovića, zatim Petra Kolendića, Dragoljuba Pavlovića i Miroslava Pantića. Knjiga je podeljena na četiri veće celine („Putevi humanizma”, „Vek renesanse”, „Epoha baroka”, „Dubrovačko prosvetiteljstvo”), kojima su obuhvaćene različite epohe književnog rada nastalog u Republici Sv. Vlaha.

Humanizam, koji se ostvarivao od sredine 15. do početnih decenija 16. veka, predstavlja prvo veliko poglavlje dubrovačke književnosti. Koreni jasno oformljenog humanizma obuhvataju period delovanja obrazovanih ličnosti novog doba: dominikanca Ivana Stojkovića, astronoma Ivana Gazulovića i merkantiliste Benka Kotruljevića.

Prvoj generaciji dubrovačkih humanista pripadaju Yivo Gučetić, Petar Menčetić i Frano Luco Gundulić. Uz prve pesnike, javljaju se i autori koji stvaraju dela hroničarsko-istoriografske sadržine. Među njima se posebno izdvajaju Feliks Petančić i Ludovik Crijević Tuberon. Kao kancelar koji se isticao kaligrafskim umećem, Petančić piše i ćirilične natpise, kao i kopije papskih bula na srpskom jeziku.

Iznoseći mnoge geografske i istorijske podatke o krajevima kojima je prolazio, on daje i svoje viđenje Kosovskog boja, kao i legende o junaštvu Miloša Obilića. S druge strane, Tuberon je pisao o ljubavi prema slobodi koja je kod Dubrovčana „nađačavala i rodbinske veze”. On je osvetlio i niz događaja iz srpske istorije, posebno one vezane za progonstvo Đurđa Brankovića i tursko osvajanje Beograda (1521).

Govoreći o drugoj generaciji dubrovačkih humanista, autorka analizira stvaralaštvo Karla Pucića, Ilije Crijevića, Jakova Bunića i Damjana Benešića. Njihova delatnost upućuje na postojanje prave humanističke akademije u Dubrovniku, neke vrste učenog i književnog društva koje je delovalo u duhu velikog pokreta. Posebna pažnja poklonjena je Crijeviću, njegovim pesmama, prozi, kao i istorijskom spevu koji je „otvorio put novom žanru„ u dubrovačkoj književnosti.

U poglavlju „Vek renesanse”, govori se o novoj epohi koja se u Dubrovniku može pratiti već od treće decenije 15. veka. Književno stvaralaštvo renesanse autorka je predstavila u okviru tri celine. Aktivnost prve generacije dubrovačkih pisca, čiji su radovi nastali krajem 15. i u prvim godinama 16. veka, obuhvata delovanje Šiška Menčetića i Yora Držića. Dominirala je poezija, a autori su bili pesnici petrarkisti koji su pisali isključivo na narodnom jeziku.

U drugom periodu javlja se veliki broj pisaca koji se u značajnoj meri razlikuju. Poezija više nije bila jedini vid stvaranja. Pojavljuju se autori koji se bave drugim književnim rodovima, a najznačajniji od njih - Mavro Vetranović, Nikola Nalješković i Marin Držić, bili su pre svega dramski pisci. U njihovim delima zastupljeni su svi važni dramski žanrovi (ekloga, pastorala, pobožna drama, komedija, tragedija, farsa). 

Od šezdesetih godina 16. veka, epoha dubrovačke renesanse ulazi u treći, završni period. Neki od autora duže borave izvan svoje sredine i pišu na italijanskom jeziku (Slavko Bobaljević, Miho Monaldi, Frano Lukarević, Luka Sorkočević). Pored poezije, nastaju naučni, poetički, estetički i drugi traktati (Nikola Gučetić, Dinko Ranjina). Značaj dramskih dela opada, a procvat doživljavaju prevodi i prerade antičkih i renesansnih tragedija, kao i savremenih italijanskih pastorala (Torkvato Taso).

U celini nazvanoj „Epoha baroka” autorka ističe da je ovaj književni pravac svoje korene imao u poslednjim godinama 16, a da je trajao do prvih decenija 18. veka. Iako se oslanjao na savremena strujanja u Italiji, dubrovački barok je gradio i sopstvene odlike. Njih su nametale velika iskušenja i promene u Republici, domaća književna tradicija, a posebno „slovinstvo” kao osnovno rodoljubivo osećanje tog vremena.

I barok u Dubrovniku odvijao se u nekoliko faza. Na samom početku i u periodu do sredine 17. veka, on je ostvario najviše dosege. Kada govori o početnoj fazi razvoja epohe, autorka se osvrće na stvaralaštvo Horacija Mažibradića, Paskoja Primovića i Stijepa Đurđevića. Posle rane faze u kojoj se konstituisala, dubrovačka barokna književnost bila je snažno obeležena radovima Yiva Gundulića, Yiva Bunića i Yona Palmotića.

Drugo razdoblje epohe odvija se u znaku sledbenika i mlađih savremenika, poput Vica Pucića, Yiva Gučetića i Vladislava Menčetića. Stradanje Dubrovnika u zemljotresu 1667. nije bio samo istorijski međaš, već i prekretnica u književnosti baroka. Ovaj period biće obeležen stvaralaštvom Jakete Palmotića, Nikole Bunića, a posebno delom Ignjata Đurđevića, jednog od najvećih i najsvestranijih pisaca dubrovačke književnosti.

Poslednju celinu monografije čini književna delatnosti koja se odvijala tokom epohe „dubrovačkog prosvetiteljstva”. Ovaj period bio je obeležen velikim uticajem francuske književnosti i kulture. Dubrovačko prosvetiteljstvo autorka deli na dva osnovna toka. Za prvi je karakteristično prevođenje Molijera, a drugi je bio obeležen latinizmom, pobožnim stvaralaštvom i prigodnom literaturom. Ovaj potonji povezivao je kult nauke, učenosti, enciklopedizma i istorizma.

Od 34 Molijerova komada, u Dubrovniku su prevedena 23. Oni su se manje ili više udaljavali od francuskog izvornika. Sve komedije prevedene su u prozi, a prilagođavanja su podrazumevala lokalizovanje radnje, dubrovačka imena i unošenje savremenih istorijskih događaja. Među autorima prevoda i prerada posebno se ističe aktivnost Petra Boškovića (brat Ruđera Boškovića), ali se kao najplodni pominje rad Marina Tudiševića.

Kada je u pitanju prosvetiteljski enciklopedizam, koji je bio produžetak baroknog istorizma i kasnijeg eruditizma, autorka pominje delatnost Serafina Crijevića, Đorđa Bašića, Sebastijana Slade Dolčija i Ivana Marije Matijaševića. Tokom druge polovine 18. veka grupa učenih Dubrovčana, latinista, stvarala je izvan zavičajne sredine. Neki od njih bili su i naučnici, a neki samo pesnici. Među njima se posebno izdvajaju Ruđer Bošković i Rajmund Kunić. 

Siniša Kovačević