BICIKLOM KROZ VOJVODINU Samo ždralovi znaju gde je Arača

Nekoliko nedelja ranije borili smo se sa „talasima” Srema na plus 35, pa se posle toga banatska ravnica uz prijatnih 25 i neosetni vetar u leđa činilo se kao čisto uživanje. Međutim, nekoliko sati kasnije kada smo se vraćali iz Novog Miloševa čeoni ravničarski vetar nas je toliko usporavao da smo se osećali kao da se penjemo uz Iriški venac.

Svoju biciklističku avanturu ovog puta započinjemo na Keju pored Tise u Novom Bečeju koji je toliko lepo sređen da izgleda kao u nekoj bivšoj sovjetskoj republici sa sve savršeno održavanim partizanskim spomenicima - što, na žalost, nije čest slučaj u našim krajevima. Kažu da je Kej posebno lep u vreme „cvetanja Tise” u junu i oko Velike Gospe krajem avgusta. Na autobuskom stajalištu ispred škole pri­mećujem motiv sa slike Pita Modrijana. Gradić je lep ali kada krenete bočnim ulicama vidite puno napuštenih kuća, kao u celoj Vojvodini. Piše na tabli na ulazu u mesto da je godina osnivanja - 1091. Plašim se da će, ako se ovako nastavi, malo stanovnika dočekati milenijumski jubilej.

Novi Bečej Mađari zovu Törökbecse (Turski Bečej, zbog toga što je Banat bio vek duže pod Turcima u odnosu na susednu Bačku). Od 1946. Novi Bečej je nosio naziv Vološinovo, po maršalu SSSR koji je poginuo pri oslobađanju Novog Bečeja, a od 1952. se opet zove Novi Bečej. Pravoslavne i katoličke crkve u mestu su lepo uređene i bile su pune vernika iako je bio radni dan. Sa fasade impresivne secesijske zgrade Skupštine opštine tužno se osmehuju vlagom načeti ukrasi.

Na putu ka Novom Miloševu prolazimo pored groblja na čijem ulazu dominira kapela, zaduž­bina Milanka Stankovića koja je takođe načeta vlagom, podsetila me je na portugalske crkve iz 16. veka posivele od tropske vlage koje sam video u Staroj Goi u Indiji.

Na izlasku iz varoši dva tužna primera nebrige za kulturnu i arhitektonsku baštinu. Na manje od 30 metara radmaka - kuća sa početka veka - levi deo fasade ostao je netaknut, ali zapušten, sa desnog dela koji ima stanare - oguljena fasadna plastika i ubačeni PVC prozori sa roletnama. Nekoliko brojeva dalje - upravo se ruši zgrada mlina iz istog perioda, svakako vredan primer industrijske arhitektonske baštine koji nestaje pred bagerima i nebrigom onih koji je trebalo da ga zaštite.

Nastavljamo ka Severu u pravcu Novog Miloševa i nailazimo na Slano Kopovo koje je jedna od poslednjih očuvanih slanih močvara u Srbiji. Slano Kopovo je jedinstveno panonsko stanište koje se odlikuje slanim blatnjavim barama i povremeno postaje jezero koje tokom letnje sezone  presušuje. Kada smo mi došli bilo je potpuno suvo, u daljini su se napasale krave a društvo nam je pravio zalutali beli čobanski pas...

Na dobro označenoj info-tabli na glavnom putu saznajem da u Slano Kopovo s jeseni u sezoni selidbi ptica  sleti i po 20.000 ždralova. Dobar magisralni put gotovo celom dužinom prati pruga koja je u fazi rekonstrukcije. Ono što zbunjuje su stare šine i pragovi koji su samo bačeni sa strane pored nove pruge. Verujem da je njihovo sklanjanje u planu ali izgleda pri­lično ružno i „na izvol’te” je skupljačima sekundarnih i ostalih sirovina.

U jednom momentu navigacija nam pokazuje da treba da skrenemo desno na poljski put prema Arači, bazilici iz 13. veka zaboravljenoj u srcu banatske ravnice. Međutim, na glavnom putu nema nikakve table, ni najmanjeg znaka koji bi putnika namernika koji nema internet ili navigaciju - usmerio ka jednoj od najvećih kulturno-istorijskih i turističkih atrakcija Banata i cele Vojvodine. Kažu da se zimi Arača vidi u daljini sa glavnog puta, ali kada su kukuruzi visoki, crkva se „utopi” u njima.

Nakon 15 minuta vožnje po truckavom putu stižemo do ostataka Arače. Arača je izgrađena oko 1230. godine na temeljima starije crkve iz 11. veka. Opljačkana je i uništena prilikom upada plemena Kumana 1280. a obnovljena 1370. godine po nalogu kraljice Jelisavete Kotromanić Anžujske. U toj obnovi dodat je gotski toranj, čiji ostaci postoje i danas.

Na tabli pored crkve koja je obezbeđena kamerama što se napajaju solarnim baterijama, piše da se o njenoj konzervaciji brinu Ministarstvo kulture Republike Srbije, Pokrajinski sekretarijat za kulturu Vojvodine, Opština Novi Bečej i Nacionalni savet mađarske manjine. Verujem da će bar neko od njih da postavi tablu na glavnom putu kako bi turisti znali gde da skrenu u atar. Uskoro nas dočekuje tabla „Novo Miloševo / Beodra” i ulazimo u ovo, jedno od najvećih sela u Vojvodini, nekada je imalo više od 10.000 stanovnika, sad upola toliko. Levo od table čobanin napasa ovce a sa desne strane njegov kolega tera čopor krava. Ističe se velika fabrička hala sa silosima oko nje na kojoj piše JSO. Inače, firma, uprkos teorijama zavere lokalaca sa pivom u ruci okupljenih oko seoskog kioska, nema nikakve veze sa nekadašnjom Jedinicom za specijalne operacije. Reč je o pogonu u kojem se prave najrazličitiji proizvodi od bundevinog semena.

Na ulazu u selo sa desne strane dominira impresivna u žuto sveže okrečena crkva sa dva tornja. Katolička crkva Svete Magdalene u Beodri, danas Novom Miloševu podignuta je 1841. Ktitori su bili braća Laslo i Lajoš Karačonji, beodranski vlastelini. Kasnije su obojica sahranjena u porodičnoj grobnici, u kripti crkve. Crkva je jedna od najvećih u okolini i jedina katolička crkva u ovom delu Banata sa dva tornja. Meštani kažu da je svaki od braće hteo da ima „svoj” toranj. U hramu pored crkvenih relikvija dominiraju i mađarske nacionalne zastave što je uobičajeno u većini katoličkih i protestantskih crkava u vojvođanskim mestima u kojima većinu vernika čine Mađari.

Župnik izlazi sa kora i pozdravlja nas na mađarskom, odmah prelazi na srpski i priča nam o tome kako je nekad na ulazu u selo postojao još jedan dvorac koji je bio još veći i lepši a navodno su ih spajali podzemni lagumi. Prekidaju nas dvojica meštana koji dolaze da se dogovore oko kršte­nja deteta. Govore simpatičnom varijantom vojvođanskog mađarskog u koju se ubacuju neke srpske reči čijih mađarskih inačica sagovornici ne mogu odmah da se sete, poput „lična karta”.

Već prilično gladni odlazimo u potragu za burekom. Podne je i pekara u glavnoj ulici je već sve prodala, prodavačica nas upućuje na drugu pekaru, onu pored pijace - gde smo zatekli i „omlatili” još nekoliko bureka i zalili ih jogurom iz čašica od jednog decilitra.

Sada smo spremni za glavnu avanturu: Preskakanje ograde i ulazak u napušteni dvorac Karačonji.

(Nastavak u sledećem Nedeljnom Dnevniku).

Robert Čoban