Arheolozi, uz pomoć ronilaca, na lokalitetu Stari Grad kraj Novog Bečeja traže ostatke razorene tvrđave

– Pandemija i nedobijanje novca na konkursu Ministarstva kulture zapretili su da se lanjski pionirski rad ne nastavi – objašnjava arheolog bečejskog muzeja Raško Ramadanski, rukovodilac istraživanja na levoj obali Tise, neposredno pre rečnog ostrva između dva Bečeja. – Ali, delom novcem Gradskog muzeja Bečej, koji je inicijator projekta, a pogotovu Opštine Novi Bečej, koja nas je podržala logistički i, što je posebno važno, finansijski, posao je aktiviran. Istina, iskopavanje nije trajalo mesec, koliko je planirano, i sa studentima iz Mađarske i saradnicima iz Turske, već smo zadržali ekipu koja je lane utvrdila da lokalitet ima potencijal.

Osnova za projekat bila je studija istoričara Rudolfa Šmita objavljena u „Glasniku istorijskog društva” iz 1939, koji je koristio materijal bečkog Ratnog arhiva, pa i nacrt tvrđave sa svim podacima koji je pre rušenja ostavio inženjerijski kapetan Johan Kristijan de Kolet. Istu građu imali su i stručnjaci Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture 2008, ali ih iskopavanje nije ohrabrilo da ga nastave.

Jedan od razloga je, možda, što ta tvrđava, iako se lokalitet zove Stari grad, zapravo i nije grad, već dobro utvrđena stanica na Tisi za kontrolu plovidbe, carinjenje i skladištenje robe. Međutim, to su jedini značajniji ostaci srednjovekovne fortifikacije na Tisi jer nema sličnih kraj Segedina, Sente ili Titela.

Osim Ramadanskog, stručni tim čine mr Gordana Karović iz beogradskog Muzeja nauke i tehnike, jedini podvodni arheolog u Srbiji, a pošto su za lokalitet teritorijalno nadležni zrenjaninski Narodni muzej i Zavod za zaštitu spomenika, oni su delegirali svoje arheologe Aleksandra Šalamona i Dejana Žigića.

Ronioci su iz Spasilačkog tima „Tisa” iz Sente, specijalista za podvodnu fotografiju Kristijan Adžić, a Nandor Baranji je zadužen za bezbednost. Iskustvo su ovde sticali master student arheologije Jelena Prokić i akademac Duška Radosavljević. 

– Naš cilj je da lokalitet što detaljnije istražimo, vratimo ga zavičajnoj istoriji, otvorimo za nautiku i turizam, te da vremenom izraste u arheološki park na vodi. Zato smo arheološkoj ekipi dodali i ronioce. Od severozapadne kule nisu sačuvani zidovi, ni temelj, ali ima ostataka u nivou supfundamenta u vidu debelih hrastovih šipova. Ista tehnika gradnje primenjivala se, recimo, u Veneciji. Zahvaljujući roniocima, akcenat je ovog leta na severnom bedemu, koji je pod vodom i ceo je trasiran – nastavlja Ramadanski.

U suvozemnom delu, zbog manjka novca, otvorena je sonda manje površine i fokusiralo se na tačke za koje, po arhivskom nacrtu, slutilo da će dati najznačajnije rezultate.

– Nas interesuje stepen očuvanosti elemenata utvrđenja, kao što su kula, kapija, iskošeni ispusti na zidovima... Idemo sloj po sloj i pojavljuju se tragovi materijalne kulture: funkcionalni delovi nošnji, staklena narukvica, dosta ostataka keramike, crne i crvene, bojeno staklo, desetak fragmentovanih gvozdenih klinova, turski kuršum od 20 milimetara, manji teg za merenje, dosta životinjskih kostiju, od kojih svinjske s tragovima obrade kasapina, što ukazuje na to da u utvrđenju nisu živele samo Osmanilije već i hrišćani – naglašava kustos bečejskog muzeja i vadi „keca iz rukava”.

U takvim utvrđenjima su dizdar, ili komandant, kao i posada bili obavezno Osmanlije, a činovnici i druge vere.

– Imali smo sreće da već prvi dan na istočnom bedemu blizu, pretpostavljamo, kapija, iskopamo dragocen artefakt, pečat iz druge polovine 17. veka. Takvih je samo nekoliko pronađeno u čitavom regionu. Štambilj-voštanik, koji se nosio oko vrata, iz turskog je perioda, o čemu svedoče mesec i zvezda, ali su inicijali ispisani grčkim slovima sigma i M. Verovatno je pripadao cariniku, Grku ili Cincarinu, koji je imao visoko mesto u administraciji utvrđenja. Isplatila se upornost i već planiramo nastavak istraživanja šireg obima iduće godine – optimista je Ramadanski.       

Vlastimir Jankov