PRIČE IZ MUZEJA VOJVODINE Od sapundžijskog društva do „Albusa”

Formula je zapisana na glinenoj tablici i sastojala se od vode, baze (alkalije) i ulja cimeta. U antičkom periodu sapun se smatrao kozmetičkim sredstvom i koristio se za suzbijanje zaraza i lečenja rana. Pre nego što su se pojavile prve sapundžije pravile su ga uglavnom žene za kućnu upotrebu, a u Srbiji se ta tradicija izrade domaćeg sapuna za­držala sve do prvih decenija 20. veka.

Krajem 19. veka počinje  razvoj hemijske industrije na području današnje Vojvodine. Značajnija hemijska postrojenja bila su fabrika sumporne kiseline odnosno veštačkog đubriva u Subotici (osnovana početkom 20. veka, a kasnije nazvana „Zorka“) i fabrika sapuna u Novom Sadu („Albus“).

Prema rečima muzejske savetnice i isto­ri­čarke u Muzeju Vojvodine u Novom Sadu Veselinke Marković, prvo novosadsko sapundžijsko dru­štvo osnovano je 1871. godine, dok je prema popisu stanovništva Novog Sada iz 1888. godine među brojnim

zanatlijama bilo registrovano i pet sapundžija. To sapundžijsko društvo je 1904. godine preraslo u fabriku, a od 1917. godine je radila kao Prva novosadska tvornica sapuna „Jakob Šicer i sin“, da bi deceniju kasnije, 1927. godine, bio je usvojen naziv „Albus tvornica sapuna D. D. Novi Sad“.

- Zaštitni znak Novosadskog sapundžijskog društva bio je paun, „Albusa“ zvono, mada je fabrika tridesetih godina prošlog veka koristila memorandum sa oba zaštitna znaka– objašnjava Veselinka Marković dodajući da je zadržavanje istog zaštitnog znaka novosadskoj fabrici sapuna omogućavao lakši plasman proizvoda.

Vremenom je prozvodnja sapuna za pranje ruku i rublja rasla, a borbu za tržište u periodu između dva svetska rata najbolje možemo pratiti preko reklama vodećih konkurentskih fabrika sapuna u Kraljevini Jugoslaviji: fabrike „Georg Šiht“  (danas „Saponia“) u Osijeku i fabrike „Albus“ u Novom Sadu.

- Na reklamiranje proizvoda i prodaju fabrike „Albus“ i  „Georg Šiht“ trošile su mnogo novca – kaže Veselinka Marković ističući da su „Albusovi“ troškovi u periodu između dva svetska rata iznosili 18 odsto od ukupnog godišnjeg prometa. –Fabrika je čak imala automobil obojen jarkim bojama i natpisima, s razglasnim uređajem, kojim je reklamna ekipa obilazila celu zemlju emitujući muziku i deleći uzorke toaletnog sapuna. Reklamni tekstovi često su bili u stihu koje su pisali profesionalni muzičari. Tako je poznati novosadski kompozitor Marko Nešić komponovao muziku i napisao reklamne stihove za „Albusov“ sapun koji glase: „Zvono zvoni, ko da zbori: Domaćice hajd, ustaj, rublje prati treba, znaj! Albus sapun kupi ti, pa se nećeš mučiti! Tin, tan, Tin! Albus sapun terpentin!“

Kako pojašnjava naša sagovornica u zbirkama Muzeja Vojvodine čuva se reklamni materijal koji potvrđuje dobro planiranu i organizovanu reklamnu kampanju proizvođača sapuna.

- Novinski oglasi, poslovna pisma, memorandumi i reklamni listići na srpskom, mađarskom i nemačkom jeziku otkrivaju različite podatke- kaže Veselinka Marković. - Na njima je često istaknuto vreme osnivanja, sedište proizvođača i asortiman, ali je slikovna i tekstualna poruka, kojom je proizvođač uveravao da je njiegov proizvod najbolji i najjeftiniji, dominirao. Tako je reklamna poruka štampana početkom 20. veka na srpskom, mađarskom i nemačkom jeziku glasila: „Najbolji i najjeftiniji je novosadski „Paun“ sapun“, dok novinski oglas iz 1929. godine na nemačkom jeziku reklamira „Albusov“ sapun rečima: „Blaga pena daje meku kožu“. Borbu za mesto na tržištu odlično oslikava i poruka: „Ne primajte drugi sapun ma koliko da ga hvale“. Osim toga, asortiman „Albusovih“ proizvoda istaknut je u reklamnom oglasu iz 1935.godine u kojem se navodi da ta fabrika proizvodi peraće sapune (zvono, kocke i domaći) i toaletne sapune (kozmetičke proizvode, glicerin i kristalnu sodu).

Na fasadama i izlozima radnji veoma česte su se nalazile i drvene ili metalne reklamne table, koje su imale ulogu sličnu plakatu – da informišu potrošače o proizvodima. Tako je na fasadi hotela „Sloboda“ na Trgu oslobođenja bila istaknuta reklamna tabla za Šihtov sapun „Jelen“.

Silvia Kovač

Foto: Muzej Vojvodine u Novom Sadu