Doba kad su Karlovcima hodili carevi i kraljevi: Krunisane glave rado viđeni gosti

Ako se zna kakvu ulogu je u istoriji imalo ovo mesto, nije čudo što su monarsi u dolazili u Karlovce, a o carskim i kraljevski izaslanicima, da se ne govori... Originalna spomen-ploča našla se na desnom stubu kapije Dvora dve godine nakon kraljevog ubistva u Marseju 1934. Postavilo ju je nacionalno prosvetno društvo „Karađorđe“ iz Karlovaca u znak sećanja na kralja Aleksandra Prvog ujedinitelja i njegov poslednji boravak u Karlovcima 10. juna 1934. Stajala je na tom mestu do aprila 1941. kada su je ustaše skinule. Sadašnja ploča rađena je po uzoru na prvu s tom razlikom što je u tekstu dodato da je obnovljena u vreme patrijarha Pavla i episkopa Vasilija kao i da je povod dvestogodišnjica Prvog srpskog ustanka.

Taj poslednji dolazak kralja Aleksandra ujedinitelja dugo su pamtili Karlovčani. Ostalo je zabeleženo da je kralj došao u otvorenim kolima, prolazeći kroz špalir građana i učenika koji su ga zasipali cvećem, od Gornje crkve do Patrijaršije. Zapisano je da je kralj prvi poljubio u ruku patrijarha Varnavu, što mu je ovaj uzvratio, a potom su se zagrlili, ne znajući, naravno, da je to njihov poslednji susret. Tog 10. juna kralj je posetio patrijarha i Karlovce nakon boravka u Novom Sadu gde je bio gost na pompeznoj proslavi tridesetogodišnjice Novosadske trgovačke omladine. Opširan izveštaj o tome sa fotografijama doneo je beogradski list „Vreme“, u kojem se, između ostalog osvrće i na njegovu posetu Karlovcma. Iz napisa se vidi da kraljev dolazak nije unapred najavljen, ali da to nije smetalo karlovačkom  građanstvu i lokalnoj vlasti da tog dana iskite kuće cvećem, zastavama i ćilimima i da se okupe u ulicama kojima je srpski i jugoslovenski monarh prolazio. „Vreme“ piše da je stigao tačno u podne i da je narod opkolio kola kličući i da se kralj jedva probijao kroz masu do Dvora...

I Habzburzi svraćali

Pored srpskih krunisanih  glava, Karlovce su pohodili i monarsi sa Bečkog dvora. Prvi iz kuće Habzburga u Karlovce je 1788. došao car Josif Drugi. Posle njega to je učinio i Franja Josif 1852. čiji je dolazak podrobno opisao Nikanor Grujić u svom delu „Avtobiografija“. Carski par  Franc Prvi i Karolina Avgusta u Karlovcima su bili 1817. kada je Karlovčanima naloženo da ih dočekaju poređani ispred kuća, u čistim, najboljim odelima... 

Prvi put kralj Aleksandar u Karlovce je došao 25. jula 1919. godine, ali u svojstvu prestolonaslednika. I tada je ušao u Karlovce iz pravca Novog Sada, krećući se današnjom Petrovaradinskom ulicom, jer u to doba nije bio izgrađen sadašnji državni put. U otvorenom automobilu, praćen konjicom kraljeve garde prolazio je ulicama  iskićenim zastavama i slavolucima, krcatim ljudima, koji su ga pozdravljali. Pred Sabornom crkvom ga je dočekao tadašnji administrator Patrijaršije, episkop Georgije Letić, budući da je posle tragične smrti patrijarha Lukijana Bogdanovića 1913, patrijaršijski tron bio upražnjen još sedam godina.

Kao regent i dogodine, 1920. bio je u Karlovcima. Prisustvovao je zasedanju Arhijerejskog Sabora na kom je obavljeno ujedinjenje eparhija koje su se našle u novostvorenoj  državi- Kraljevini Srba, Hvata i Slovenaca, u jednu autokefalnu srpsku pravoslavnu crkvu, a potom i blagodarenju u Sabornoj crkvi.

I predstavnici druge srpske dinastičke porodice – Obrenović, pohodili su Karlovce. Početkom 1903. godine, nekoliko meseci pre no što je takođe ubijen, kralj Aleksandar Obrenović sa suprugom Dragom, svrato je u Karlovce. Na železničkoj stanici u delagaciji koja mu je poželela dobrodošlicu bio je tadašnji karlovački gradonačelnik Dušan Milić. Kraljevski par je krenuo u Krušedol na parastos kralju Milanu, koji je dve godine pre, sahranjen u tamošnjem manastiru. Prema pisanju novosadske „Zastave“ Obrenovići su 29. januara te godine  iz Beograda pošli u 9 da bi posle zaustavljanja u Zemunu gde ga je pozdravo ban Hedervari s počasnom četom i muzikom, dva sata kasnije stigao u Karlovce. Novinar nije propustio da spomene kako je narodu čak i na putu za Krušedol bilo zabranjeno prisustvo.

Aleksandar Obrenović nije dve godine ranije bio na očevoj sahrani, na pogrebu kralja Milana u Krušedolu, niti u Karlovcima, u čijoj Sabornoj crkvi mu je patrijarh Branković služio pomen. Sa železničke stanice, gde je iz Beča  u posebnom vagonu dopremljen sarkofag sa posmrtnim ostacima kralja Milana,  o čemu postoje i fotografije, povorka je svratila do Sabrone crkve. Za tu priliku, karlovački katedralni hram bio je prigodno dekorisan crninom iznutra i na ulazima. Mitropolijski nedeljnik „Srpski Sion“ podrobno je izveštavao o svemu od trenutka kada je kralj umro, preko opela koje je patrijarh Branković služio u Sabornoj crkvi u Beču i pomena u karlovačkoj,  do parastosa u krušedolskom manastiru.

Osim nesrećnog Aleksandra Obrenovića još jedan pripadnik te familije  bio je u Karlovcima. Reč je o kneginji Ljubici, za koju se zna da je darivala Gornju crkvu, po želji svoga muža kneza Miloša koji je bio u izgnanstvu u Beču. Bilo je to u petoj deceniji 19. veka. Postoje indicije da je još koji put dolazila. Pominje se da je to bilo pre no što je umrla i o tome je njena kći Petrija Perka Bajić pisala ocu u Beč, kao i da je to učinila kada je išla u Rumuniju po sina Mihajla i da je tada mitropolit blagosiljao Obrenoviće.

U Karlovcima je godinu dana utočište našla i porodica vožda Karađorđa posle  propasti Prvog srpskog ustanka 1813, a pre odlaska u Rusiju. Karađorđeva supruga Jelena sa sinovima Aleksom i Aleksandrom, kćerkama Sarom, Savom i Stamenkom i poćerkom Velikom kao i poslugom, živela je u Donjem kraju, u gostionici „Kod tri Arapina“. Pretpostavlja se da je Karađorđe svoje najbliže poslao u Karlovce zbog naklonosti i pomoći mitropolita Stratimirovića ustanicima.

Zorica Milosavljević