„Odžaci - baština na dlanu“: Nasleđe malo poznato i nezaštićeno
Departman za geografiju, turizam i hotelijerstvo pri Prirodno -matematičkom fakuletu u Novom Sadu objavio je knjigu „Odžaci – baština na dlanu“ redovnog profesora Univerziteta u Novom Sadu Vladimira Stojanovića, nastalu posle višegodišnjeg istraživačkog rada na polju otkrivanja prirodnog i nepokretnog materijalnog kulturnog nasleđa ove varoši u Zapadnobačkom okrugu.
Knjiga u dva velika poglavlja sa 317 fotografija nastalih od 2003. do 2019. godine predstavlja kulturnu baštinu Odžaka i prirodne vrednosti UNESKO Rezervata biosfere „Bačko Podunavlje“. U prvom poglavlju obuhvaćeno je kulturno nasleđe Odžaka - urbanizam, sakralni objekti, tipovi kuća, kuće znamenitih građanskih porodica pre Drugog svetskog rata, ali i industrijsko kroz staru fabriku za preradu kudeljnog vlakna koja je obeležila istoriju ovog mesta.
U drugom delu se ističe koliko je priroda Podunavlja, na prostoru opštine Odžaci, vredna i značajna i pored toga što nije zaštićena, a ni toliko poznata, kao u recimo nekim drugim delovima Vojvodine.
-Pitanje očuvanja prirodnih i kulturnih vrednosti je od posebnog značaja, ne samo za male sredine, već i na širem regionalnom, pa i nacionalnom nivou. U fokusu ovakvih tema se uglavnom nalaze veliki ili veći gradovi, dok su manji neopravdano zapostavljeni. Čak i u grupi malih gradova Vojvodine, Odžaci ne izazivaju pažnju, u vezi sa ovom temom, kao na primer Apatin, Srbobran ili Novi Bečej. Zato knjiga treba da dokaže kako čak i kada nam se čini da male sredine nemaju naglašen identitet u vlastitoj baštini, taj utisak može da nas prevari. Prema konceptu i suštinski, knjiga „Odžaci – baština na dlanu“ govori o nasleđu koje je na margini, malo poznato, nedovoljno zaštićeno, pa je shodno tome i podložno degradaciji – objašnjava autor knjige, prof Stojanović. Prema njegovim rečima čak i u nekim poznatim elementima kulturnog nasleđa uvek ima još nešto što se može pronaći, saznati i povezati...
-Rimokatolička Crkva Svetog Mihovila jedan je od dva zaštićena spomenika kulture u Odžacima. Dosta detalja je poznato u vezi sa njenom dva veka dugom istorijom. Međutim , ono što je interesantno, nigde do ove knjige nije spomenuto da je izuzetnu vitražnu celinu na prozorima ove svetinje izradio čuveni peštanski umetnik Gida Valter. To nije spomenuto čak ni u monografiji o Oyacima na nemačkom jeziku koju je pre Drugog svetskog rata napisa istoričar Fridrih Loc – pojašnjava naš sagovornik.
Profesor Stojanović navodi i da je zanimljiv trag koji je ostavio arhitekta Jozef Šver, inače saradnik čuvenog srpskog arhitekte Dake Popovića.
-Šver je rođeni Odžačanin i projektovao je, prema trenutno raspoloživim podacima, nekoliko privatnih i javnih zdanja u rodnom mestu. Među njima je i vila Leinveber, jedna od najlepših predratnih porodičnih kuća u Oyacima, ali i šire. Vredna je i zaostavština porodice Gerendai, slavnih peštanskih skulptora, u vidu nekoliko spomenika na groblju u Oyacima. Doprinos u umetničkoj topografiji Odžaka dao je i predstavnik slavne Apatinske vajarske škole – Nikolaus Klič, kada je polovinom 19 veka izradio spomenik za znamenitu porodicu Birli. Do objavljivanja ove knjige to nam nije bilo poznato. Rimokatoličko groblje je jedno od najbolje očuvanih nemačkih grobalja u Vojvodini. Duž glavne aleje, koja se prostire od ulazne kapije od kovanog gvožđa do kapele Svetog Vendelina, nalaze se monumentalni spomenici slavnih porodica iz vremena pre Drugog svetskog rata: Trišler, Rauš, Ertl, Kraus... – navodi prof Stojanović.
Drugi deo knjige je posvećen UNESKO rezervatu biosfere „Bačko Podunavlje“, preciznije onom delu koji se nalazi na prostoru oyačke opštine.
-Dunav ima centralno mesto u ovom delu knjige, jer su brojne druge prirodne pojave posledica njegove prirodne aktivnosti. Tu je i nekolicina malih vlažnih staništa u ritu kod Bogojeva, a potom i još jedan malo poznati, a izuzetan prirodni predeo, od skoro poznat pod imenom „Srednja Mostonga“ sada se nalazi u postupku zaštite kao prirodno dobro i zahvata i susednu opštinu Apatin i područje grada Sombora. Mora se uraditi sve da taj prostor sačuvamo i u onom delu knjige koji obrađuje tu celinu poslata je upravo ta poruka – kaže autor knjige „Odžaci – baština na dlanu“.
On pojašnjava da za prosečno zainteresovane posmatrače lepota tog prostora nije u njegovom pejzažu, jer je on poprilično jednostavan, sačinjen od linije horizonta i prostranog pojasa pod niskim travama.
-Međutim baš taj deo je značajan centar raznovrsnosti biljnog i životinjskog sveta, što nam pomaže da shvatimo koliko je vredan i istinski lep. Na primer, tu su retke i zaštićene biljke – kamforika, pozni zumbul, vranjemil, ali i druge. Tu su i prostrani pejzaži pod hrastovim šumama, kao i objekti u prostoru koji su rezultat intervencije čoveka, poput Ribnjaka u Srpskom Miletiću, a koji je ujedno i važno stanište ptica. Zadatak fotografija iz knjige “Odžaci - baština na dlanu “ i njihovih interpretacija je da nam pokažu kako je neophodno da sa više pažnje posmatramo prirodu oko sebe i da je zaštitimo – ističe dr Stojanović.
Zorka Delić
