U Zavičajnom muzeju Ruma od večeras do 23. marta izložba o Gomolavi

U fokusu je arheološko nalazište na južnim padinama Fruške gore, na levoj obali Save, na kraju sela Hrtkovci, koje postavka posmatra od prvih arheoloških istraživanja, koja se vezuju za kraj 19. veka, pa do prezentacije rezultata dobijenih tokom 2017. i 2018. godine prilikom izvođena zaštitnih istraživanja na lokalitetu Gomolava - nekropola. Podsetimo, jedan od najznačajnijih višeslojnih arheoloških lokaliteta, Gomolava je zbog veoma povoljnog geografskog položaja i izuzetno dobrih veza sa susednim regijama, nekoliko hiljada godina bila važan centar za Podunavlje, Karpatski basen i jugoistočnu Evropu. To se, kako navodi arheolog Marija Jovanović, veoma dobro uočava na pokretnom arheološkom materijalu preko koga se najbolje uočavaju sva prožimanja sa drugim kultura i civilizacijama.

Prema knjigama starostavnim, prvi arheološki materijal sa Gomolave prikupio je učitelj Mato Vohalski, poverenik Arheološkog muzeja u Zagrebu, krajem 19. veka. Od tada počine interesovanje za lokalitet, pa su tako već 1904. realizovana i prva stručna istraživanja. Ipak, tek od 1953. započinju prva zaštitna iskopavanja na ovom višeslojnom praistorijskom nalazištu, koja u kontinuitetu traju do 1957. godine. Najintenzivnije se, pak, radilo u periodu od 1965. do 1985, kada Gomolava postaje centar za interdisciplinarna arheološka istraživanja. „Bila je to velika škola arheologije na kojoj su svoja znanja proveravale i sticale brojne generacije arheologa i drugih stručnjaka”, napominje Marija Jovanović, istučući da je u tom periodu istražena površina od preko 4.400 kvadratnih metara, na osnovu čega je uspostavljena vertikalna i horizontalana stratigrafija lokaliteta - od mlađeg neolita do punog srednjeg veka.

Rezultati svih tih istraživanja pokazali su da je najstarije naselje na ovom prostoru osnovano u vreme kada je Gomolava predstavljala lesnu dunu, u petom milenijum stare ere. Mada se pretpostavlja da su na ovom prostoru boravili i predstavnici starijeg neolita balkansko-podunavskog prostora, prvo naselje se vezuje za one iz mlađeg neolita koji podužu uređena naselje sa poluzemunicama i nadzemnim kućama većih dimenzija. Posle vinčanske kulture, na Gomolavi borave zemljoradničko-stočarske zajednice koje već u četvrtom milenijum počinju da koriste bakar.

„Ubrzo posle toga, u trećem milenijumu, na Gomolavu stiže nova ’etnička’ grupa koja pripada badenskoj kulturi. Iznad staništa srednjeg eneolitskog razdoblja podiže se naselje kostolačke grupe sa bogatim ostacima materijalne kulture. Život se odvijao u nadzemnim kućama, pored kojih su izgrađivana i svetilišta. Keramika je visokog kvaliteta, prelepo ukrašenu sa utisnutim ornamentom. U bronzanom dobu, u drugom milenijum, Gomolava je naseljena tokom celog ovog razdoblja”, piše arheolog Marija Jovanović,.

Starije ili rano gvozdeno doba na Gomolavi pripada halštatskom razdoblju. Iz tog perioda potiču sa Gomolave i dve kružne grobnice - jedna sa 32, a druga sa 78 pokojnika. U mlađem gvozdenom dobu, Gomolava ponovo postaje važan administrativni centar, važna ekonomska i kulturna stanica Kelta, odnosno plemena Skordiska koji se ovde naseljavaju nakon poraza kod Delfa, 279. godine stare ere. Nakon ugušenja panonsko-dalmatinskog ustanka od 6-9. godine nove ere, Gomolava potpada pod rimsku vlast, o čemu svedoče i ranorimska keramika i bronzane posude. Otkriće vile rustike, vikusa i rimske nekropole iz 3. i 4. veka nove ere u podgrađu Gomolave, konstatovano je da je ovaj prostor bio nastanjen sve do rane seobe naroda. Nakon povlačenja Rimljana iz Srema, Gomolava tek u ranom srednjem veku je ponovo nastanjena, da bi starija srednjovekovna nekropole potvrdila da je ovaj lokalitet korišćen i od kraja 14. do 16. veka.

U pomenutom istraživanju realizovanom tokom 2017. i 2018. godine, učestvovale su četiri ustanove zaštite kulturnog nasleđa: Zavod za zaštitu spomenika kulture Sremska Mitrovica, Republički zavod za zaštitu spomenika kulture Beograd, Muzej Vojvodine i Zavičajni muzej Ruma. Sredstva za realizaciju projekta "Gomolava - prošlost, sadašnjost i budućnost" obezbedilo je Ministarstvo kulture i informisanja Republike Srbije, a jedan od njegovih dometa je i idejno rešenje Gomolave kao arheološkog parka, koje će biti prezentovano na izložbi, koja će biti otvorena do 23. marta 2020. godine.

M. S.

Projekat „Spomeničko nasleđe danas” DVP Produkcija realizuje uz podršku Pokrajinskog sekretarijata za kulturu, informisanje i odnose s verskim zajednicama...