BANSKA PALATA Najlepša građevina prošlog veka je u Novom Sadu

Simbol moći, uspeha i lepote, Banska palata, Banovina, Bela Banovina i Bačka pogača, ali i Lađa na Dunavu, Bela krstarica kako su je sve nazivali kroz vreme je priča o političkoj, ekonomskoj i kulturnoj moći Pokrajine.

Banovina je bila sedište bana Dunavske banovine (1939-1941) i Banske uprave, u kojoj se danas nalazi Pokrajinska vlada i Skupština AP Vojvodine. Simbol političke, ekonomske, društvene i kulturne moći, onda i sada, Bansku palatu čine dve odvojene zgrade, koje su podignute 1939. godine na prostoru od 28.000 kvadrata “Malog Limana” nekadašnjeg Bulevara Kraljice Marije, danas Bulevar Mihajla Pupina 16. U administrativnoj zgradi u kojoj se nalazila Banska uprava, posle rata, smešteni su izvršni organi pokrajine Vojvodine.

Građevina je podignuta uz novi bulevar u obliku potkovice duge 185 metara i široke 42,5 metara. Visina (bez kule) iznosi 20 metara i zgrada broji pet etaža, od suterena do potkrovlja. Banovina ima pet ulaza, do kojih su dva središnja, reprezentativni i službeni. Jedna zgrada broji 569 odeljenja, pretežno kancelarijskog prostora, a druga 147. Arhitektonsku kompoziciju palate ukrašava kula na severoistočnom uglu visoka 42 metra.

Kako je bilo nekada

Novi Sad 3.oktobra 1929. godinen objavom Kralja Aleksandra Prvog Karađorđevića postao je prestoni grad jedne od devet jugoslovenskih banovina. Dunavska banovina po ekonomskoj moći, perspektivi razvoja i pozicije u državi, pored Savske i Dravske banovine, slovi za najrazvijenije područje koje se prostire na 28.160 kvadratnih kilometara i broji 2,3 miliona stanovnika. U ime kralja, upravu su obavljali banovi, koji su predsedavali Banovskim većem i Banovska uprava bila je sastavljena od uglednih i uspešnih građana, bez obzira na nacionalnu pripadnost, koji su po opredeljenju pripadali integralnom jugoslovenstvu, jer je trebalo oformiti nove centre moći i ukloniti nacionalne podele.

Banovinu danas krase niz medaljona sa likovima srpskih kraljeva i vojvoda iz Prvog svetskog rata izrađenih u plitkom reljefu na Administrativnoj zgradi, kao i stilizovani državni grbovi na bočnim ulazima i na ulazu u Banovinsku štedionicu na zaobljenom delu zgrade.

Poslednji ban Dunavske banovine stolovao je 17 dana, a Banski stan napustio na dan kapitulacije Kraljevine Jugoslavije 1941. godine (od puča 27. marta do kapitulacije 6. aprila).  Još za vreme Austrogarske bilo je propisano da naseljeni deo treba da bude udaljen najmanje 500 metara od reke, te je grad od obale bio udaljen močvarnom tlom i limanima, kao i šancem u vojskom čuvanog mostobrana na reci. Posle prisajedinjenja Kraljevine SHS 1918. godine i 1929. godine proglašenjem Kraljevine Jugoslavije grad menja svoje lice, razvijaju se industrijska preduzeća koja su smeštena uz samu obalu Dunava. Nasipa se prostor između starog jezgra grada i dunavske obale (područje Malog i Velikog Limana), uklanja se mostobran, što označava slobodan pristup obalama reke. Formira se novo gradsko jezgro, tadašnji Bulevar Kraljice Marije (gde stoji i Banovina), od dunavske obale i mosta Kralja Tomislava.

Tematska multimedijalna izložba autorke Ljiljane Dožić “Banska palata- priča iza priče” koja se može pogledati u Arhivu Vojvodine, ne obeležava samo 80 godina postojanja ove građevine, koja slovi za jedan od simbola Novog Sada. Izložba pokazuje mnogo više, dokumente iz istorije ove građevine, fotografije stanovnika Novog Sada, ličnosti koje su obeležile proteklih osam decenija u najvećem gradu Vojvodine...

Tajna skupštinske kule

Kula na krovu zgrade APV je niz godina, budući da je teško dostupna, brižljivo čuvala tajnu. Naime, na celokupnoj unutrašnjoj površini zidova kupole nalaze se brojni zapisi i crteži nastali grafitnom olovkom koje su sačinili ljudi koji su se u određenom trenutku iz nama (do sada) nepoznatih razloga, obreli na ovom mestu. Najstariji zapis nastao je četrdesetih godina prošlog veka, a najviše ih je iz vremena Drugog svetskog rata i neposredno posle završetka ratnih zbivanja. Jedni pored drugih, zapisi “običnih ljudi”, kroz čije se sudbine prelamaju veliki društveno- istorijski procesi, u zamršenim životnim pravilima i sa nepredvidivim ishodima, otkrivaju njihove lične unutrašnje drame u večitoj čovekovoj borbi za spas i bolji život. Ovaj jedinstveni živi izvorni materijal koji čini fondove pamćenja, predstavljen je prvi put javnosti na izložbi i postaje pristupačan za bolje razumevanje prošlosti, ali predstavlja i podsticaj za dalja istraživanja.

Pozdrav iz Novog Sada

Razglednice sa pažljivo odabranim motivima i danas predstavljaju izuzetno vrednu dokumentarnu građu. Banska palata u Novom Sadu bila je čest motiv razglednica koje su Novosađani rado slali. Svaki zapis na razglednicama je i mali horizont pamćenja, a Banska palata “bela krstarica” je simbolično postala svedok rađanja moderne privatnosti.

Autorka izložbe Ljiljana Dožić kaže da izložba predstavlja veliki jubilej- 80 godina od izgradnje Banovinskog kompleksa- Banska palata u Novom Sadu, kao i putovanje kroz vreme.

Maša Stakić

Foto: Dnevnik/Radivoj Hadžić