Racija 1942. godine: Dani kada je smrt tekla ulicama Bačke, Dunavom i Tisom

Bio je to jedan od najstrašnijih zločina protiv civilnog stanovništva Srba, Jevreja i Roma na ovim prostorima kako po načinu kako je počinjen, tako i po masovnosti. Njihova beživotna tela gurnuta su pod led Tise i Dunava. Ovaj strašam krvavi fašistički pir trajao je od 4. do  29. januara 1942. godine.

Istorijske uslove koji su prethodili ovom zločinu, a i sam tok zloglasne racije,  za “Dnevnik” pojašnjava direktor Istorijskog arhiva grada Novog Sada, istoričar Petar Đurđev.

Posle puča, 27. marta 1941. godine, mađarski Generalštab je ubrzao pripreme za napad na Jugoslaviju. Mađarski državni vrh zauzeo je stanovište da je Kraljevina Jugoslavija, međunarodnopravno gledano, prestala da postoji proglašenjem takozvane Nezavisne Države Hrvatske 10. aprila 1941. godine, zbog čega je, protivno međunarodnom pravu i ugovornim obavezama, izvršio napad u noći između 10. i 11. aprila. Tri korpusa Treće armije, s oko 80.000 vojnika, započela su zauzimanje Bačke. Vlast je preuzela Vojna uprava, dok su nemački folksdojčeri i mađarski nemzeteri, kao peta kolona, masovno vršili sabotaže i potpomagali napredovanje neprijateljske vojske.

Prilikom zaposedanja Bačke, mađarska vojska je ubila više od 3.500 ljudi (mahom Srba), a preko 10.000 je bilo izloženo svirepoj torturi. Među prvim odlukama okupatora bila je naredba o proterivanju svih lica koja su naseljena u Bačkoj posle 30. oktobra 1918. godine. Tom akcijom bilo je pogođeno više od 20.000 ljudi. Na opustela imanja započelo je naseljavanje maćarskih porodica iz Bukovine, Moldavije i Bosne.

Zbog neuspeha deportovanja proteranih lica u okupiranu Srbiju i takozvanu Nezavisnu Državu Hrvatsku, na prostoru Bačke i Baranje je formirano 13 logora za civilno stanovništvo.

Smatrajući Bačku mađarskom teritorijom i nazvavši je Delvidek (Južni krajevi), vojne vlasti su sprovodile mobilizaciju stanovništva odgovarajućeg doba radi služenja vojnog roka. Rezervisti su mobilisani u posebne radne jedinice (munkaše).

Uspostavljeni sistem nacionalne neravnopravnosti nije se odnosio samo na Srbe već i na Jevreje. Njima je nametnut obavezan prinudni rad, a istovremeno su i finansijski izrabljivani pod parolom obaveznih novčanih poklona mađarskoj državi.

Tokom poslednja tri meseca 1941. godine sudovi u Bačkoj su održali niz procesa po kratkom postupku i doneli brojne smrtne presude. Osim molbe za uvođenje niza preventivnih mera u gradu, povećanje broja policijskih detektiva, izgradnju masovne mreže sistema poverenika i doušnika državne bezbednosti, i Zombori predlaže sprovođenje opsežne racije u celom rejonu Dunava i Tise, što Političko odeljenje Glavne kapetanije u Budimpešti je 8. novembra 1941. godine i predlaže ministru unutrašnjih poslova.

Postojanje fabrikovane priče o masovnom ustanku u Bačkoj, koji je trebalo da bukne na srpski Božić, dakle 7. januara 1942, na svoj način potvrđuju i sledeća dva dokumenta. Prvi, koji je sačinjen na osnovu izjava članova mađarske vlade 25. februara 1942. godine, pokazuje da oni izmišljaju kako je 7. januara iste godine jedna grupa ustanika iz Banata prešla u Bačku jer su tada uveliko znali tačan datum već odigranog sukoba između okupatorskih snaga i boraca Šajkaškog partizanskog odreda, 4. januara 1942. Drugi dokument iznosi napomenu velikog župana Novog Sada koji je,17. januara 1942. godine pred okupljenim novosadskim Srbima rekao da je očekivana pobuna buknula tri dana ranije od planiranog datuma, zahvaljujući pojačanoj kontroli vlasti. Osim toga, naravno, nije potrebno posebno naglašavati da se u oba slučaja svesno ignoriše činjenica da se 4. januara nije radilo o podizanju pobune, još manje ustanka širokih razmera, već o sukobu koji je nastao slučajnim susretom okupatorskog izviđačkog odreda s pripadnicima Šajkaškog partizanskog odreda, jedinog partizanskog odreda na teritoriji Bačke.

U sukobu sa slabo naoružanim partizanskim odredom, sastavljenim od četrdesetak boraca (svega 17 pušaka i 20 bombi), 4. januara 1942. godine na Pustajićevom salašu u okolini Žablja, brojnije mađarske snage su ga relativno brzo razbile i nanele mu velike gubitke. Istoga dana dolazi do sastanka između ministra unutrašnjih poslova Ferenca Kersteš Fišera, ministra narodne odbrane Barta Karolja i načelnika mađarskog generalštaba general- pukovnika Ferenca Sombatheljija, na kojem se donosi zaključak da se u Šajkaškoj sprovede Racija.

Načelnik Generalštaba je posle primanja izveštaja o sukobima kod Žablja pokrenuo predviđeni operativni plan. Za komandanta akcije je postavio generala Ferenca Feketehalmi-Cajdnera, a ovaj je za komandanta operacije odredio pukovnika Lasla Deaka.

Ruka pravde

Posle završetka rata, ruka pravde stigla je pojedine učesnike i organizatore tog zločina u Šajkaškoj, Novom Sadu, Srborbranu i Bečeju. Vojni sud Treće jugoslovenske armije je 1. novembra 1945. godine u Novom Sadu osudio na kaznu smrti vešanjem Gezu Batorija i dr Jožefa Kenjekija, a na kaznu smrti streljanjem dr Lea Deaka, Milana L. Popovića, Đulu Kramera i Đulu Zomborija.

Presudom Vrhovnog suda Vojvodine od 31. oktobra 1946. godine, na kaznu smrti su osuđeni: Ferenc Feketehalmi-Cajdner (javno vešanje u Žablju), Jožef Graši i Marton Zeldi (javno vešanje u Novom Sadu), Ferenc Sombathelji, Lajoš Gal, Erne Bajšai, Mikloš Nađ, Ferenc Bajor i Pal Perepatić (streljanje).

Četvrtog januara, istoga dana kada je došlo do sukoba, deo mađarskog stanovništvo Čuruga i Žablja, ali i ostalih šajkaških mesta, čuvši da se vode „ogorčene borbe s dobro naoružanim” partizanskim banditima, odmah je bio naoružan, a formirani su i odbori koji su imali zadatak da se obračunaju s nelojalnim i nezahvalnim Srbima. Istog dana u Čurugu je uhapšeno, ubijeno i pod led bačeno 25 najviđenijih Srba i Jevreja koji su, po oceni Odbora za raciju, imali najneposredniju vezu s oružanim ustankom. Prvog dana pod udar racije došao je i sam Žabalj kao sresko središte.

Već 5. januara 1942. godine mađarske vojne vlasti sprovele su značajniju koncentraciju svojih snaga u Novom Sadu i Šajkaškoj. Tako je komanda 15. pešadijske brigade, s generalštabnim pukovnikom Jožefom Grašijem na čelu, premeštena iz Sombora u Novi Sad, dok je naredbom načelnika Generalštaba Ferenca Sombatheljija bataljon Dvadesetog puka raspoređen u okolinu Žablja. Za glavnokomandujućeg u Raciji određen je, ne slučajno, Ferenc Feketehalmi-Cajdner, komandant Petog domobranskog korpusa, a za glavnog operativca pukovnik Laslo Deak, komandant Devetog pešadijskog puka. Feketehalmi-Cajdner, neosporno nemački čovek i visoki mađarski oficir, imao je zadatak da sprovede raciju, tj. unapred isplaniranu akciju desrbizacije, ali i da otpočne radikalnije rešavanje jevrejskog pitanja, ne samo na tim prostorima već i u čitavoj Mađarskoj.

Vlasti su u raciji angažovale oko dve hiljade vojnika i žandarma, pored naoružanog lokalnog stanovništva. Centar za rukovođenje racijom u Šajkaškoj bio je u Žablju, gde su se već 5. januara okupili, osim Lasla Deaka i komandanta žandarmerijskih snaga Geze Batorija, opunomoćenik Druge D podgrupe mađarskog Generalštaba za vođenje istrage protiv komunista u Južnim krajevima Ferenc Foti, ali i najviši predstavnici civilne vlasti: veliki župan Bač-Bodroške županije Leo Deak i podžupan Erne Bajšai.

Posebno je pod udar došao Žabaljski srez i sam Žabalj kao sresko sedište, ali i Čurug i mesta Titelskog sreza. Gotovo svi viđeniji Srbi i Jevreji tih mesta stradali su jer su imali snažnog uticaja na lokalno stanovništvo. Među prvima su stradali, ne slučajno, sveštenici, učitelji, lekari, bivši jugoslovenski stranački prvaci, ali i zanatlije, trgovci i viđeniji srpski i jevrejski domaćini, koji s Narodnooslobodilačkim pokretom nisu imali gotovo nikakve veze. Među žrtvama racije našao se i izvestan broj članova porodica i rodbine poginulih i uhapšenih boraca Šajkaškog partizanskog odreda i onih za koje se znalo da su bili borci, ili su bili u bekstvu. Šajkaška sela ostala su gotovo bez ijedne jevrejske porodice, koje su u najvećem broju bile trgovačke, ali su i mnoge bogate srpske porodice, posle zlostavljanja, ubijene i bačene pod led Tise, a njihova imovina nemilosrdno opljačkana. Tragičnost racije u Šajkaškoj ipak najbolje potvrđuje broj od preko 2.500 ubijenih njenih žitelja. Mađarsko stanov-

ništvo šajkaških sela, uz pomoć vojske i žandarmerije, predvođeno najviđenijim ličnostima u selu, o čemu svedoče sastavi mesnih odbora za raciju, na osnovu pripremljenih spiskova, izvršilo je neviđeni zločin prema svojim dojučerašnjim komšijama. U likvidacijama su na videlo izbili, ne samo nacionalna i verska netrpeljivost već i elementi lične osvete i zavisti, ali i pakosti i želja za ličnim bogaćenjem na račun imućnijih Srba i Jevreja. U Raciji u šajkaškim selima, osim mesne sirotinje, učestvovala je i agrarna iz okolnih sela, pa čak i iz Temerina, Ade, Mola, Bačkog Petrovog Sela.

Mađarske vlasti su priznavale da se imovina žrtava pljačkala i razvlačila. Tako je dr Leo Deak početkom februara 1942. godine obaveštavao Ministarstvo za snabdevanje da su mnoge srpske kuće, posle čistki, ostale bez stanara i nadzora, a u njima velike količine hrane i da je na nepoznato mesto odneto više od dvadeset tona hrane, i to samo iz Čuruga i Gospođinaca. I sam se žalio višim instancama na to da on nije bio u mogućnosti da svojim autoritetom spreči tu pljačku i razvlačenje imovine.

Januarskom racijom u Šajkaškoj bila su obuhvaćena gotovo sva sela u kojima je srpsko stanovništvo bilo dominantno. U pojedinim mestima dokumentovana su odlučna odbijanja lokalnih Mađara i Nemaca da učestvuju u genocidnom planu Hortijeve vojske.

I pored toga što je racija u Šajkaškoj odnela više od 2.500 njenih žitelja, mađarske vlasti nisu bile sasvim zadovoljne rezultatima preduzetih mera i efektima koje su postigli. Da bi nastavili započeti zločin i dovršili svoj pakleni naum, izmislili su nove razloge za proširenje racije, a to im je poslužilo i kao argument prilikom uveravanja nemačkog Rajha da Mađarska, zbog neophodnosti velikog vojnog angažovanja svojih snaga na prostorima Bačke, ne može u potpunosti da zadovolji zahteve Nemačke za većim angažovanjem mađarskih trupa na Istočnom frontu.

U tom smislu, 12.januara 1942. godine, na sastanku u Budimpešti, raspravljalo se ostanju u Šajkaškoj. Sastanku su, između ostalih, prisustvovali ministar unutrašnjih poslova Ferenc Keresteš-Fišer, ministar odbrane Karolj Barta i šef Generalštaba Ferenc Sombathelji. Referišući o zbivanjima u Šajkaškoj, Ferenc Feketehalmi-Cajdner je istakao da su istraživanja potvrdila da su se partizanski banditi posle oružanog ustanka u Šajkaškoj povukli i da se skrivaju u gradovima, da je stanovništvo naoružano te da je potrebno detaljno pročešljavanje.

Komšije potkazivale,ali i spasavale

Prilikom izvođenja Racije zabeleženi su brojni primeri potkazivanja komšija, ali i primeri spasavanja nekih srpskih porodica od strane svojih suseda Mađara. Tako je novosadskog veleposednika Savu Vujića spasao njegov domar Ištvan Balog, a poznatog novosadskog štampara Arsu Ivkovića kućna pomoćnica Ana Palinkaš.

U vezi s tim, istoga dana je doneta odluka da se racija proširi i na Novi Sad. Samo nekoliko dana kasnije, Sombathelji je izdao naredbu da se i Novi Sad detaljno podvrgne pročešljavanju. Na posleratnom suđenju ratnim zločincima, on je izjavio da je naredbu doneo na osnovu izričitog traženja ministra unutrašnjih poslova, a u cilju neutralisanja srpskih četničkih i komunističkih nereda u Bačkoj, ali će naredni događaji pokazati da je njegova odluka bila veoma tragična i za jevrejsko stanovništvo. Budući da su ličnosti koje su donele tu odluku bile pronemački orijentisane i da je Mađarsku polovinom januara 1942. godine posetio načelnik nemačke vrhovne komande feldmaršal Vilhelm Kajtel, razumljivo je zašto se Racija proširila i na Novi Sad i zašto su preduzete odlučne mere u takozvanom konačnom rešenju jevrejskog pitanja. Razume se da se takve odluke nisu mogle doneti bez znanja i saglasnosti samog regenta Hortija.

Naredbom je određena i zona vojnog delovanja, koja je obuhvatala Stari Bečej – Srbobran – Pašićevo – Bački Petrovac – Gajdobru –Tovariševo – Palanku, uz kontrolu Dunava i Tise i, posebno, Novog Sada.

U pripremama za raciju u Novom Sadu, Ferenc Feketehalmi-Cajdner je 19. januara 1942. godine u Srbobranu održao posebno vojno savetovanje. Tom prilikom je za glavnokomandujućeg Novosadske racije imenovao Jožefa Grašija, dotadašnjeg komandanta Trinaeste brigade u Somboru. Savetovanju je prisustvovao i Laslo Deak, koji je prisutnima preneo svoja iskustva iz racije u Šajkaškoj.

Među leševima i deca

Navodeći precizno socijalnu, polnu i starosnu strukturu žrtava, Zvonimir Golubović je u svojoj knjizi „Racija u Južnoj Bačkoj” utvrdio da je smrt pod ledenom korom Dunava našlo i 165 dece. U jednom strogo poverljivom pismu od 23. januara, veliki župan Peter Fernbah upozoravao je Jožefa Grašija da su on i gradonačelnik Mikloš Nađ, obilazeći grad, među leševima primetili i jednu devojčicu koja je imala manje od deset godina. Molio ga je, tom prilikom, da barem deca budu pošteđena tog masakra i da mađarska vojska to više ne čini jer se time kalja čast i obraz mađarskog vojnika.

Novi Sad je već sledećeg dana bio blokiran i racija je faktički otpočela. Proširenje racije na Novi Sad dogodilo se i zbog toga što je taj grad bio kulturno-nacionalni centar Srpstva u Bačkoj, ali i zbog činjenice da je u njemu živela najbrojnija i najbogatija jevrejska zajednica na prostorima takozvanih Južnih krajeva. Represivniji odnos prema Jevrejima, do kojeg je došlo u Novosadskoj i Starobečejskoj raciji, nesumnjivo je podstaknut od Rajha, koji je smatrao da Mađari prema Jevrejima vode mlaku i neodlučnu politiku. U posleratnom iskazu Janoša Kenjereša, učesnika Racije i đaka žandarmerijske škole iz Seksarda, piše: „Imali smo nalog da u gradu poubijamo sve Jevreje. Od Srba je trebalo poubijati sve one koji nisu znali perfektno mađarski i koji ranije nisu bili austrijski ili honvedski oficiri”. Đula Kramer je posle rata potvrdio da se po pitanju novosadskih Jevreja nije moglo ništa učiniti jer su odluku donele više instance.

O stavu nemačkog stanovništva prema Raciji u Novom Sadu gotovo da nema podataka. Jasno je da su najradikalniji Nemci podržavali masovnu likvidaciju Jevreja, ali je ostalo nepoznato da li su u tome neposredno učestvovali. S obzirom na to da su u Legiti-

macionom odboru, pored Mađara bila i dvojica Nemaca (dr Rihard Derner, gaulajter za južnu Bačku i advokat Ljudevit Keks), verovatno je da su Nemci nadzirali mađarsku akciju obračuna s judeo-boljševičkom opasnošću. Prema posleratnom svedočenju novosadskog policijskog savetnika u vreme Racije dr Jožefa Kenjerija, Jevreji su, navodno, skrivali oko trideset miliona penga, koje su im poslali Rusi za potrebe finansiranja komunističkog ustanka, te ih je iz tih razloga trebalo najstrože kazniti.

Okupacione vlasti pridavale su veliki značaj Novosadskoj raciji. O tome svedoči i dolazak samog Feketehalmi-Cajdnera i njegovog štaba u Novi Sad 20. januara 1942. godine da bi na licu mesta kontrolisali i usmeravali događaje. U noći između 20. i 21. januara, vojska je blokirala grad i tako sprečila svaki izlazak iz njega. Grad je bio izlepljen plakatima na kojima su se Novosađanima davala uputstva kako da se ponašaju u narednim danima. Sve radnje morale su biti zatvorene, sem onih za snabdevanje namirnicama. Na snagu je stupila zabrana saobraćaja, slušanje radija, točenje alkohola i drugo. Sva javna mesta – bioskopi, pozorišta i slično, bila su zatvorena, a javne menze su radile samo od 8 do 12 časova. Crkve su morale biti zatvorene, a zabranjeno je i zvonjenje. Prozori na kućama morali su biti zatvoreni, s navučenim zavesama, kapije zaključane i obavezno otvarane samo licima koja su vršila pretres, a najstrože je kažnjavano primanje nepoznatih lica u kuću. Jožef Graši, koji je bio autor teksta objave, istakao je da će se prijave o krađi i nasilju na licu mesta izviđati, a krivci staviti pred preki sud. Događaji narednih dana, međutim, potvrdiće da se radilo samo o običnoj farsi. Istoga dana, Graši je izdao i naredbu o smrtnoj kazni za sva lica koja budu uhvaćena da skrivaju oružje, municiju i eksploziv.

Stradanja sveštenika

Po brojnim izveštajima mađarskih lokalnih organa vlasti, i pre racije često je bilo isticano da pravoslavno sveštenstvo u Šajkaškoj ima predvodničku ulogu i da je, pored učitelja, osnovni nosilac buntovništva i podstrekač nemira. Zato nije slučajno da su u raciji stradali sveštenici: protojerej žabaljski Miloš Katić, žabaljski parosi Čedomir Eremić i Georgije Živanov, čuruški sveštenici Branko Vakanjac i Pavle Kostić, protojerej iz Đurđeva Anđelko Grbić sa suprugom Olgom, protoprezviter mošorinski Svetozar Vlaškalić, sveštenik gospođinački Jovan Vislavski i drugi.

Grad je bio podeljen na rejone, a raciju su izvodile pojedinačne patrole, najčešće predvođene domaćim Mađarima, koji su dobro poznavali prilike u svojoj ulici. Na osnovu unapred pripremljenih spiskova za likvidaciju i procene samih patrola o sumnjivosti pojedinih lica, otpočelo je krvoproliće i u Novom Sadu. Oni koji su smatrani sumnjivim licima odvođeni su pred Legitimacioni odbor, u tadašnji Dom levente (današnji Sokolski dom), od kojeg je zavisila sudbina mnogih Novosađana. Na takav način je legitimisano više od 20.000 građana.

Prvi dani racije, uprkos žrtvama, nisu zadovoljili očekivanja njenih organizatora, zbog čega je u noći između 22. i 23. januara insceniran sukob s navodnim buntovničkim elementima. Prenosile su se vesti o dvojici ubijenih honveda, a „ranjeni” vojnici predstavljeni su svojim saborcima zavijenih glava, ruku i nogu, sve u nameri da mađarske vojnike podstaknu na odlučujući obračun s nepoćudnim Srbima i Jevrejima. Taj događaj i preterano točenje alkohola, koji se pio uz čaj i delio vojnicima jer je bilo veoma hladno, uticali su na to da se treći dan racije završi s najviše žrtava. Mnoge jevrejske i srpske porodice ostale su gotovo bez ijednog člana. Pod udar su došli bogatiji jevrejski trgovci, zanatlije, lekari, advokati, a među Srbima su najviše stradali intelektualci, đaci, studenti, zanatlije i trgovci. U broju od 1.253 žrtve racije su i poznate ličnosti: ugledni vojvođanski demokrata dr Miloš Bokšan, dr Ignjat Pavlas, koji je 1918. godine dočekao srpsku vojsku kao oslobodioce, novosadski lekar Jevrejin Matija Satler, slikar Bogdan Šuput i mnogi drugi. Od mnoštva tragičnih sudbina koje su zabeležene u elaboratu o zločinima mađarskih okupatora 1941–1944. godine, svojom tragičnošću se izdvaja stradanje porodice Jelene Jovandić, koja je u Raciji izgubila petoricu sinova. Posle takve tragedije, ona je ipak smogla snage da posle rata izjavi: „Ja ne znam ko je ubio moje sinove jer su žandarmi i vojnici bili potpuno nepoznati. Ne mogu da kažem da li nas je neko potkazao ili doveo vojnike i žandarme da ubiju moje sinove jer smo mi sa svima dobro živeli, a lične neprijatelje nismo imali.”

U Novom Sadu, kao i u Šajkaškoj, deo mađarskog lokalnog stanovništva uzeo je aktivnog učešća u raciji, najčešće radi pljačke imovine stradalih. Mnogi novosadski stanovi i kuće ostali su bez svojih vlasnika, a u njih su se uselili novi stanari. Tako se, na primer, u kuću lekara Satlera, u samom centru Novog Sada, pošto su mu stradale i supruga i ćerka, takođe lekar, uselio dr Jožef Kenjeki, savetnik za kontrolu stranaca u novosadskoj policiji. Istina, posle rata, taj „vrli službenik” se pravdao da se uselio u kuću koja je bila gotovo prazna, a sva imovina opljačkana.

Masovno ubijanje u Novom Sadu obustavljeno je 23. januara u popodnevnim časovima. Stanovištvu je bilo zaprećeno da će posle eventualnih novih nemira i pucanja na mađarske vojnike, biti streljano dvadeset talaca i da će ponovo biti zavedeno vanredno stanje.

Protesti protiv racije

Mada je veći deo mađarskog stanovništva odobravao želju vlasti da sprovede takozvanu pacifikaciju, zavede mir i otkloni boljševičko-četničku i jevrejsko-masonsku zaveru i opasnost, zabeleženi su i primeri protesta protiv racije. Tako je jedna radnička delegacija Novog Sada 28. janauara posetila ekonomskog savetnika Lasla Tereka i uputila mu protest zbog masovnih zločina u vreme racije, zahtevajući da se krivci za stradanje nevinih žrtava što strože kazne, izražavajući i bojazan za svoju sudbinu ukoliko dođe do korenitih promena na svetskim ratištima.

Taj dokument pokazuje da je racija izvršena po nalogu kraljevske vlade i da su u njoj stradale nevine žrtve, iako se zvanično tvrdilo da su za raciju odgovorni nepouzdani i podrivački elementi, koji su pucali na mađarsku vojsku i tako je izazvali na odlučniji obračun sa svima koji nisu želeli da žive u miru na ovim prostorima.

Međutim, i posle novosadskih događaja, usledio je nastavak racije u Bačkoj. Kao da mađarske okupacione vlasti nisu bile u potpunosti zadovoljne onim što je učinjeno i postignuto. Pod udar je narednih dana došao i Srbobran. U poređenju s drugim mestima, u Srbobranskoj raciji stradalo je četvoro Srba, ali je veliki broj meštana prošao kroz Legitimacioni odbor i različita maltretiranja i zlostavljanja domaćih Mađara.

U vreme kada je demokratska javnost dizala glas protiv masovnih likvidacija stanov-ništva Bačke, usledio je obračun s nelojalnim građanima mađarske države i u Starom Bečeju, koji je trajao od 26. do 29. januara 1942. godine. Koristeći se iskustvima iz Racije u južnoj Bačkoj i Novom Sadu, vlasti su donele odluku da se u Starom Bečeju izvrši konačan obračun s judeo-boljševičkom opasnošću, ali i sa svim velikosrpskim elementima. Najviše ljudi je stradalo na Svetog Savu, a najmasovnija ubijanja izvršena su na ušću Bačkog kanala u Tisu, gde su žrtve, kao i u Šajkaškoj i Novom Sadu, bacane pod led. Kao i u Novom Sadu, najviše su stradale imućnije jevrejske i srpske porodice.

Mađarska takozvana pacifikacija Južnih krajeva konačno je završena 30. januara 1942. godine, kada je Ferenc Sombathelji izdao naredbu o obustavljanju delatnosti organa unutrašnje bezbednosti u Bačkoj i kada je ukinuta zajednička komanda, a sve vojne jedinice dobile zadatak da se povuku u svoje garnizone, u cilju uspostavljanja mirnodopskog sistema. Bilans i konsekvence te „pacifikacije” bile su više nego tragične. Po nepotpunim istorijskim istraživanjima, Bačka je ostala bez blizu četiri hiljade svojih žitelja, najviše Srba (2.578) i Jevreja (1.068). Svi oni bili su žrtve jedne nerazumne i genocidne politike okupatora, koja ga je učinila istorijski odgovornim za masovna stradanja srpskog i jevrejskog stanovništva na prostorima Bačke. Tačan broj žrtava u raciji u Bačkoj nikada nije utvrđen.

  Pripremio: Petar Đurđev



Izvori: Zvonimir Golubović, Racija u južnoj Bačkoj, Novi Sad 1990;Drago Njegovan, Racija: III grupa masovnih zločina, Novi Sad 2008; grupa autora, Novi Sad u ratu u revoluciji, knjiga 1, Novi Sad 1976; Aleksandar Kasaš, Mađari u Vojvodini 1941-1946, Novi Sad 1996.