Sećanje na Dušana Brojčina, delegata Velike narodne skupštine 1918.

Njegov praunuk Sava Brojčin, diplomirani ekonomista iz Novog Sada u penziji, u sećanju na pradedu kaže da su Brojčini bili starosedeoci u Iđošu i da su bili siromašni bezemljaši i služili na nekom od imanja u tom kraju. Zanimljivo je reći da ime delegata Dušana Brojčina nose njegov unuk, koji je rođen 1924, kao i čukununuk, sin našeg sagovornika, poznati novosadski golman, rođen 1977. godine.

Sava Brojčin kaže da o pradedi ne zna baš mnogo i da je tek nedavno, kad je u „Dnevniku” pročitao prvi tekst o delegatima Velike narodne skupštine, počeo da istražuje tu daleku prošlost. O tome, naime, zbog velike vremenske distance u porodici više nema nikoga ko bi mogao da priča. Naš sagovornik navodi da o pradedi zna toliko koliko mu je otac, unuk delegata Dušana Brojčina, ispričao.

– Godine 1939, uoči Drugog svetskog rata, moj otac je imao petnaestak godina i zapisivao je neke uspomene iz detinjstva – navodi Sava Brojčin. – Međutim, te godine moj otac je izgubio majku, moju baku,i dedu Dušana, pa je ta velika tragedija za celu porodicu, a potom teške ratne godine u kojima je otac izgubio i rođenog brata, prekinula priče i zapisivanja o prošlosti. Nažalost, kasnije u selidbama negde se zagubio i očev zapis o važnim događajima iz detinjstva. Tako da, kada me je sin Dušan po povratku iz Slovenije s priprema superligaša „Proletera” s novosadske Slane bare pitao da li čitam u „Dnevniku” serijal o delegatima Velike narodne skupštine, odmah sam otišao u Maticu srpsku da proverim da li imaju u arhivi nešto o pradedi.

U Matici je dobio da pregleda hrpu dokumenata, ali je pronašao samo punomoć, dokaz o tome da je njegov pradeda bio izabran za delegata Velike narodne skupštine iz Iđoša, što je fotokopirao. Osim punomoćja, u porodičnom albumu je pronašao i jednu pradedinu fotografiju iz mlađih dana. Kako navodi, to je sve što ima od dokumenata o pradedi. Iz priče zna da se pradeda oženio Tešanom, jedinicom komšijske porodice Gecić, i da su izrodili osmoro dece: sinove Vasu, Čedomira, Mirka, Ivana i Milana i kćerke Darinku, Draginju i Maru. Živeli su na kraju Iđoša, gde je obično i u drugim mestima stanovala sirotinja. Iako je, kako dodaje, pradedina ženidba bogatom Tešanom popravila imovinsko stanje porodice Brojčin, jer je mlada donela u miraz dosta zemlje, trebalo je prehraniti osmoro dece.

– Kažu da je pradeda bio lep čovek i dobar domaćin, veoma poštovan u selu. Iako je bio ratar, bio je politički aktivan i prihvatao je sve napredne ideje o slobodi, poštovanju i ljubavi prema domovini – napominje naš sagovornik.   

A koliko je u Potiskom Banatu priželjkivana ta sloboda koju je donela srpska vojska nakon Velikog rata, ovako je opisao Dragoje Rajo Kujović u knjizi „Iđoš kroz istoriju Potiskog Banata”, štampanoj 2006. godine:

„U srijedu, 20. novembra, na kikindsku železničku stanicu, okićenu i prepunu svečano ođevenog svijeta, pristiglo je mnogo srpske vojske i komandant divizije pukovnik Ristić. Odbor za doček su činili svi iz Srpskog narodnog veća na čelu s drugim predsjednikom Izvršnog odbora, Markom Bogdanom, a goste je prigodnim govorom pozdravio Kosta Šević, član Odbora. Sa železničke stanice krenula je svečana povorka građana, vojnika, ’karuca’, pješaka iskićenom glavnom ulicom Kikinde, sve do porte pravoslavne crkve. Porta, pijaca ispred crkve, okolne ulice i prostor između zgrada bili su tijesni da prime sve one koji su želeli da prisustvuju službi božjoj, službi blagodarnosti srpskom oružju.” 

U Kikindi je s područja Potiskog Banata za učešće u radu Velike narodne skupštine punomoć dobilo 78 poslanika. Banatsko Aranđelovo je dalo dva, Bašaid četiri, Bočar jednog, Iđoš tri, Kikinda 16, Melenci deset, Mokrin osam, Turski Bečej (Novi Bečej) dva, Vranjevo (Novi Bečej) osam, Jozefovo (Obilićevo, danas u sastavu Novog Kneževca) dva, Turska Kanjiža (danas Novi Kneževac) dva, Beodra (Novo Miloševo) tri, Karlovo (Novo Miloševo) šest, Tisa Sen Mikloš (Ostojićevo) tri, Padej dva, Sanad dva i Srpski Krstur četiri poslanika.

„Zbog bolesti radu Velike narodne skupštine sa ovog područja nisu prisustvovala dva poslanika iz Velike Kikinde i jedan poslanik iz Tisa Sen Mikloša (Ostojićevo)”, navodi se u zapisniku Velike narodne skupštine.

Dva dana po ulasku srpske vojske, u Kikindi je sazvan veliki zbor da se izaberu delegati za Veliku narodnu skupštinu u Novom Sadu s današnjeg područja Potiskog Banata. Izbor delegata se odvijao u porti pravoslavne crkve, o kojem je Kujović zapisao:

„...Za petak, 22. novembra, zakazana je skupština u porti pravoslavne crkve na kojoj je trebalo izabrati poslanike za Veliku narodnu skupštinu u Novom Sadu. Skupština kod porte je počela sa radom u dva sata i već se moglo viđeti da će izbor ići dosta teško. Mnogi stranački predstavnici započeli su sa predlozima skroz isključivo jednostranačkih poslanika što je na kraju rezultiralo izborom predstavnika iz svih stranaka. Bio je to veliki poraz Kikindskih demokrata i njihove prozagrebačke politike, ali pobjeda, istina stranačke, kikindske većine. Drugačije nije ni moglo. Odazivajući se na poziv Srpskog narodnog odbora, potpisano je i pečatom crkvene opštine potvrđeno šesnaest punomoćja, jer je utvrđeno da Kikinda ima 16.000 žitelja.”

Na tom zboru iz Iđoša su izabrana tri delegata za Veliku narodnu skupštinu: Sava Nikolić, narodni učitelj, Gligorija Kuzmanović, paroh i Dušan Brojčin, ratar. Oni su dobili punomoć, odnosno „verovnicu”, s pečatom crkvene opštine kao dokaz da su izabrani iz „Tisa Hiđoša” na velikom zboru u Kikindi za delegate Velike narodne skupštine u Novom Sadu, na kojoj je doneta odluka o otcepljenju Banata, Bačke i Baranje od Ugarske i ujedinjenju s Kraljevinom Srbijom. 

Eržebet Marjanov