SUDBINA VARŠAVE Grad podignut sa slika italijanskog majstora

Na vrhu spiska najdevastiranijih gradova svakako se nalazi Varšava, i to na čudo mnogih današnjih šetača koji mogu da vide da staro jezgro grada, Novi švjat i Stare mjasto, i dan danas izgledaju isto kao i na predratnim slikama.

U većem delu Evrope šteta na zgradama je nastala od uličnih borbi, međutim, u slučaju Varšave, Nemci su dva meseca sistematski uništavali grad dok nije ostalo manje od četvrtine celokupne infrastrukture, i pritom ubili oko 150.000 civila kao odmazdu za Varšavski ustanak u kom je stradalo oko 20.000 okupatorskih vojnika.

Pre rata, u Varšavi je živelo preko milion ljudi, dok je posle rata u njenim ruševinama ostalo manje od trećine prvobitnog broja stanovnika. Zapravo, grad je bio toliko temeljno uništen da se ozbiljno razmatrala ideja da se Varšava potpuno napusti, a da se prestonica preseli u Lođ.

Grad je bio tako sistematski dekonstruisan na sastavne delove da je poljski pisac Leopold Tirmand zabeležio da su Varšavljani godišnje udisali četiri cigle u vidu prašine i peska koji je lebdeo u gradu i podizao se sa ruševina.

Razrušena prestonica je dugo bila bolna tačka u srcu Poljaka, o čemu svedoče junaci u poljskim filmovima pedesetih i šezdesetih koji su često lamentirali nad onim što je Varšava nekad bila. Ipak, kada je doneta konačna odluka da se prestonica ipak obnovi, pojavio se problem kako to učiniti bez tehničkih planova koji su izgoreli sa Nacionalnom bibliotekom.

Za divno čudo, konačno rešenje je pronađeno u zbirci uljanih slika italijanskog slikara Bernanda Belota. Beloto je bio dvorski slikar u Varšavi u 18. veku, i njegove 22 uljane slike koje je uradio po kraljevoj naruybini, prikazivale su prizore iz grada toliko precizne i detaljne, da je na osnovu njih celo gradsko jezgro uspešno rekonstruisano. Za ponovno podizanje zgrada korišćen je građevinski materijal iz samih ruševina, a radnici su pri poslu godinama otkrivali tela mrtvih sugrađana. Novonađeni entuzijazam cele Poljske koja je mobilisana da povrati izgubljenu prestonicu rezultirao je neverovatnim podvigom u kom je do 1955, dobar deo Varšave ponovo podignut.

Danas je ceo centar Varšave pod zaštitom Uneska, i zaista izgleda isto kao sa starih slika. Ipak, šetanje Starim mjastom u Varšavi stvara čudan utisak jer prostor u isto vreme deluje i autentično i staro, ali i kao scenografija za film. Iza bezbrojnih lepih prozora nema ničeg, kao da izvan fasada ne postoji više ništa, ili se otvara mutna provalija u prošlost. Ceo kvart je melanholični odraz odsutnog, uništenog grada, mutna oznaka za onu Varšavu koje više nema, sa Starim mjastom koje je gotovo poput umetničke diorame, ovaj put sasvim oslobođeno upotrebnih vrednosti kojima su se upravljali prvi graditelji.

Nastasja Pisarev