Crna Reka biser u manastirskoj baštini

Posvećen je Svetim Arhangelima Mihailu i Gavrilu. Nalazi se na samoj tromeđi Kosovske Mitrovice, Tutina i Novog Pazara, a u ataru sela Ribariće, tri kilometra od magistralnog puta koji jednim krakom vodi ka Crnoj Gori, a drugi krak puta ka Ibarskom Kolašinu odnosno Kosmetu. Manastir Crna Reka je bio duhovno prosvetno žarište ovog kutka srpske zemlje. U drugoj deceniji 15. veka u manastiru je postojala škola za sveštenike i monahe, a radila je i prepisivačka radionica.

Kada se prođe most preko Ibra, odakle počinje jezero Gazivode, ispod masiva Mokre Gore i okružen stoletnjom bukovom šumom, nalazi se manastir. Manastir Crna Reka je poput lastavičijeg gnezda priljubljen uz strmu stenu, visoko iznad reke ponornice Sovara. O prošlosti manastira malo se zna, a i ktitor je nepoznat. Po jednom predanju nastao je u 13. veku, a drugo predanje kazuje da je podignut posle Kosovske bitke. Manastir nikad nije rušen, te je sačuvao svoj prvobitni izgled sa izgubljenim kelijama u pećini. Turski zulumi zabeleženi su 1731. god. i o Božiću 1763. god. kada je podmetnut požar, a bilo je i žrtava. Tada je manastir zapusteo.

Manastir je bio duhovno i prosvetno žarište ovog kutka srpske zemlje. U drugoj deceniji 18. veka u manastiru je postojala škola za sveštenike i monahe, a radila je i prepisivačka radionica. U teškim vremenima za manastir Studenicu, mošti Svetog Stefana Prvovenčanog i ostale dragocenosti prenete su 1687. godine u Crnu Reku, da bi 1696. godine bile ponovo vraćene u Studenicu. Početkom rata 1945. godine manastir je zapusteo, a brigu o ovoj duhovnoj oazi preuzeli su sveštenici iz okolnih mesta i meštani sela Crna Reka, Tutina i Ibarskog Kolašina.

Osnivač prvog crnorečkog opštežića bio je Sveti Joanikije Devički. Sam u pećini, okružen stoletnom šumom, predao se molitvi, samovanju i obnovi. Svoj ovozemaljski život završio je u neprohodnim šumama Drenice na Kosovu i Metohiji. Upokojio se Gospodu 1430. godine na mestu gde se sada nalazi Divič kod

Srbice. Manastir je tokom poslednjeg rata po ko zna koji put poharan i popaljen. Sestrinstvo manastira sa igumanijom Anastasijom, sada ga ponovo podiže iz gareži i pepela.

Na manastirskom groblju sahranjen je monah Hariton. Njega su ubili ekstremisti 15. juna 1999. god. u okolini Prizrena. Obezglavljeno i izmasakrirano telo monaha nađeno je posle više od godinu dana prekopavanjem masovne grobnice. On je prepoznat po brojanici i monaškoj odeždi.

Pravi materijalni i duhovni procvat Crne Reke počinje 1978. godine kada je za nastojatelja postavljen doktor teoloških nauka, jeromonah Artemije Radosavljević. Nakon tavorenja od punih 700 godina Crna Reka izlazi iz anonimnosti. Vrši se restauracija manastirskih objekata, gradi se most preko jezera Gazivode, probija put do manastira, uvode se struja i voda, gradi se novi konak za uvećano bratstvo. Crna Reka postaje stecište mladih i obrazovanih ljudi, koji su kasnije birani za episkope i igumane novooživljenih manastira u eparhiji raško-prizrenskoj, kojoj manastir pripada. Broj od oko 100 ljudi, koliko je od te “vaskrsne” 1978. godine prošlo kroz ovu veliku svetinju, opravdano dodeljuje Crnoj Reci epitet “rasadnik monaštva” ili “duhovna majka” eparhije. Pećinska crkva je živopisana u vremenu od 1591-1602. god. Nju je živopisao čuveni zoograf i fresko-pisac Longi i to je ujedno najdragoceniji srpski živopis 16. veka. Crkva je jednobrodna građevina pravougaone osnove sa oltarskom apsidom. Hram je zavođen polu bočastim svodom, a zidan je od polomljenog kamena i krečnog maltera. Najveća svetinja manastira su Mošti Svetog Petra Koriškog srpskog podviždika iz 13. veka. Njegove mošti su počivale u manastiru Koriša kod Prizrena koji je podignut po njegovom blaženom usnuću. Za vreme kulminacije albansko-turskog nasilja u prizrenskom kraju nad pravoslavnim življem njegove mošti su oko 1709. god. prenete u Crnu Reku.

Konak je sagrađen 1898. god. i nalazi se u neposrednoj blizini manastira. U prostorijama manastira radila je osnovna škola i internat za srpsku decu sa teritorije Ibarskog Kolašina, koji je tada bio srez. Škola je radila od 1898. do 1912. god. S početkom 20. veka manastir je bio središte namesnika ruskog konzula iz Kosovske Mitrovice, konzula Kraljevine Crne Gore. U okviru konaka postoji radionica i nekoliko mašina gde monasi izgrađuju dnevne krstice, krstove, ikone, brojanice, pletene torbe. Ponude razglednica, slika, brošura i knjiga je veoma dobra. Ljubazni monah potražiće i pokušati da brojnim vernicima pomogne kod izbora. Monografija i prospekti manastira su luksuzno opremljeni a fotografije đakona Uroša Nišavića su profesionalne. Starešina manastira i dežurni monah ugostiće svakog putnika namernika čašicom prave domaće rakije, kafom i izvorskom vodom. Radoznali mogu videti i staru pekaru, trepezariju i stado alpskih  koza, a monasi će rado pokazati lekovite trave i čajeve.

Zoran Kostić