„Dnevnik” istražuje: Potomci ponosni na dedu Milivoja Jovkića iz Lalića

„Ponosan sam na svog dedu Milu, delegata Velike narodne skupštine u Novom Sadu koja je pre 100 godina donela odluku o prisajedinjenju“, tako započinje priču 54-godišnji Milivoj Jovkić iz Odžaka o svom dedi Milivoju Jovkiću (1888–1944) čije ime nosi.“Dugo se ćutalo o tom velikom istorijskom događaju i drago mi je da smo konačno počeli sve više da govorimo o njemu. Bio je to veliki događaj, ne samo zbog istorijskih odluka nego i demokratičnosti jer na tom skupu nije nikome ni po kojoj osnovi nije bilo uskraćeno pravo da glasa i učestvuje u donošenju odluka. Tog dana prvi put su i žene i siromašni ljudi dobili pravo glasa.“ 

Milivoj Jovkić je rođen 25. juna 1888. godine u Laliću, u seljačkoj porodici, od oca Danila i majke Draginje, koju je izgubio kad je imao samo dve godine. Bio je unuk prvih Jovkića koji su pod vođstvom Arsenija III Čarnojevića među 300 srpskih i slovačkih porodica naselili komorsko dobro pustaru Lalić u Bačkoj između 1760. i 1790. godine.

„Deda je za svojih 56 godina preživeo dva svetska rata. Kakav je bio čovek? Najbolje ga opisuju reči „naš Mila”, koje bi izgovorili Lalićani. I poznanici i prijatelji, kao i rodbina i prijatelji, i sinovi i kćerke kada pričaju o dedi Milu“, kaže unuk Milivoj Jovkić. 

Njegov deda je dan održavanja Velike narodne skupštine, 25. novembra 1918, imao 30 godina. Tog dana je ispunio svoje snove i snove starijeg brata Proke Jovkića – Nestora Žučnog, pesnika, dobrovoljaca, učesnika Balkanskih ratova i Prvog svetskog rata, koji, nažalost, nije doživeo dan odluke o prisajedinjenju Kraljevini Srbiji, čiji dolazak je često nagoveštavao u svojim rodoljubivim pesmama. Proka je kao Generalštabni prevodilac u Vladi Srbije umro od pegavog tifusa u Nišu 1915. godine.   

Porodica Jovkić je neko vreme živela u Americi. Naime, nezadovoljan teškim uslovima života u Austrougarskoj monarhiji, Milivojev otac Danilo je odlučio da se s maloletnim sinovima, 17-godišnjim Prokom i 15-godišnjim Milivojem i drugom suprugom Sarom Kunjić, otisne iz malog bačkog sela u Ameriku. Februara 1904. godine porodica je krenula na put u obećanu zemlju, ali je ubrzo morala da shvati da ni tamo ne teku med i mleko. U početku su radili u čeličani u Pitsburgu, ali su se zbog teških uslova života i rada često selili iz jednog grada u drugi i iz jedne fabrike u drugu. Sve se svodilo na grubu eksploataciju radnika. Bila je to Amerika početkom 20. veka. Proka je počeo da piše rodoljubive revolucionarne pesme, što je prijalo ušima zemljaka na radu u čeličanima i ugljenokopima i postao je cenjen pesnik među iseljenicima. Ocu Danilu, međutim, nije se baš dopalo to što Proka toliko vremena troši na stvari koje nije želeo da shvati i ubrzo se razišao sa starijim sinom, koji je već tada uspostavio kontakte s viđenijim Srbima iseljenicima. Među njima i Nikolom Teslom i Mihajlom Pupinom, koji su bili spremni da podrže Prokin književni rad.

Milivoj je radio s ocem i majkom teške fizičke poslove, iako je tada bio dete. Porodica nakon tri godine porovedene u Americi nije videla perspektivu za sebe u obećanoj zemlji i, poput mnogih Srba iz Bačke, u proleće 1907. vratila se u Lalić. Iste godine u oktobru 19-godišnji Milivoj se oženio s godinu mlađom Pelagijom Pekom Malivuk. U narednih 20 godina su izrodili šestoro dece, sinove Danila, Kaicu i Jovana i kćerke Draginju, Evicu i Jovanu.

Po izbijanju Velikog rata, Srbi iz južne Ugarske su bili mobilisani u austrougarsku vojsku, ali su mnogi prebegli na suprotnu stranu, ne želeći da se bore na strani Austrougarske, dok su mnogi, kao politički sumnjive osobe, bili internirani. Milivoj nije bio mobilisan u austrougrasku vojsku, njega su ga kao politički sumnjivu osobu internirali u Segedin zbog brata, revolucionarnog pesnika Proke, koji se 1911. vratio iz Amerike i po izbijanju Velikog rata obukao srpsku uniformu, ali i zbog njega samog, da bi ga onemogućili da i on prebegne na suprotnu stranu.

Uspomene iz Bačke Palanke i Kule



Jovanka Đukić, učiteljica u penziji iz Bačke Palanke, Milivojeva unuka od najstarije kćerke Draginje, priča da je deda Mila mnogo puta s radošću i tugom pričao o Velikoj narodnoj skupštini. S radošću i ponosom jer je bio delegat tog istorijskog skupa naroda, a s tugom što njegov brat Proka nije doživeo ostvarenje viševekovnog sna Srba iz južne Ugarske o prisajedinjenju Srbiji. Vera Vlaškalić, druga unuka, računovođa u penziji iz Kule, kćerka Milivojevog sina Kaice, sačuvala je mnoge stvari svog dede. Pisma iz Amerike, fotografije i zabeleške stare više od 100 godina ostavljaju snažan utisak na svakoga ko ima priliku da i sam vidi te dragocene uspomene.

Sredinom 1918. godine, zbog antiratnog raspoloženja u Austrougarskoj, Milivoj je vraćen u Lalić, ali su austrougarske vlasti zahtevale da se svakodnevno javlja u mesnu policijsku upravu.

„Dedu bi svaki pogrešan korak doveo do novnog hapšenja i interniranja, ali i likvidacije njegove porodice“, priča unuk.“Nakon kapitulacije i raspada Austrougarske, u Laliću su 1. novembra s ogromnim oduševljenjem izabrani delegati za Veliku narodnu skupštinu Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena. Među čestitim i hrabrim ljudima Srbi su izabrali Milivoja Jovkića, a Slovaci Valenta Jana Kušnjera.“ 

U Laliću i dalje žive Milivojevi potomci, praunuci Dragoslav i Aleksandar s porodicom, dok su se potomci Valenta Jana Kušnjera posle Drugog svetskog rata odselili u inostranstvo.

U novoj državi Milivoj je dobio od države pet jutara zemlje i sa suprugom Pelkom otpočeo miran život. Milivojeva porodica između dva rata se bavila zemljoradnjom, imala je i mali pogon za mlevenje kukuruza i ostalih žitarica. Godine 1934. je u 68. godini umro Milivojev otac Danilo, a tri godine kasnije u 48. godini i supruga Pelka. Bila je to velika tragedija za Milivoja, koji je ostao sam sa šestoro dece, od kojih je četvoro bilo maloletno. Najmlađi sin Jovan, otac našeg sagovornika, tada  je imao osam godina. Ubrzo je započeo i Drugi svetski rat.

„Kada je mađarska vojska 1941. godine okupirala Bačku, u nameri da ponovo zauzme svoju nekadašnju teritoriju, Srbe je delila na starosedeoce i one koji su kolonizovani 1918. godine“, priča naš sagovornik. Od starosedelaca su zahtevali apsolutnu lojalnost i radno sposobne muškarce odvodili na prinudni rad, u „munkaše”, dok je kolonizovano stanovništvo internirano i likvidirano. Dedini sinovi Danilo i Kaica su odvedeni na prisilni rad.

Kaže i da postoje pisani dokumenti o tome da je njegov deda za vreme Drugog svetskog rata bio više puta hapšen i ispitivan po više meseci jer je okupator sve vreme sumnjao da sarađuje s partizanima, ali nije mogao to i da dokaže. Milivoj je poslednji put hapšen pred pred kraj rata, u leto 1944. Odveden je u somborski zatvor, odakle je početkom sptembra 1944. godine pobegao zajedno s Milanom Nedeljkovim. Do 16. oktobra, odnosno do oslobođenja Lalića, skrivao se u kukuruzištima između Lalića, Filipova i Oyaka i sve vreme je bio u kontaktu sa Svetislavom Veličkovićem Cvetom, komandantom bačkopalanačkog partizanskog odreda. Postoje pisani dokumenti i o tome da je deda Milivoj bio zadužen za kontakte s Crvenom armijom, odnosno ruskom vojskom koja je prolazila kroz Lalić.  

„Otac mi je mnogo puta pričao o tome da je deda prilikom oslobođenja Lalića, kada je bačkopalanački partizanski odred ušao u selo, sprečio nekoliko likvidacija nevinih ljudi iz sela koji su bili lažno optuženi za saradnju s okupatorom. Zahvaljujući dedi, koji je tada bio prvi čovek Mesnog narodnooslobodilačkog odbora, u Laliću partizani nikoga od meštana nisu streljali kao što je to bio slučaj u drugim mestima. O tome takođe postoje pisani dokumenti“, priča naš sagovornik, Milivojev unuk od najmlađeg sina Jovana.

Milivoj Jovkić je umro od infarkta 12. decembra 1944. godine u Laliću.       

Eržebet Marjanov