Korak ka zaštiti Uneska tvrđave u Baču

Skup se, inače, organizuje povodom posete delegacije Kineske akademije za kulturno nasleđe, koja je najavila podršku izradi nominacije Istorijsko mesto Bač sa okruženjem za upis na Uneskovu listu svetske kulturne i prirodne baštine.

Kako je najavljeno, posle okruglog stola u Banovini će biti potpisan i Okvirni sporazum između Kineske akademije i Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture o izradi nominacije Istorijsko mesto Bač sa okruženjem. Podsetimo, temelj celog ovog poduhvata je Projekat „Vekovi Bača”, započet 2006. godine pod okriljem Zavoda, a čiji je autor arhitekta-konzervator dr Slavica Vujović.

Ideja ovog projekta bila je da se istorijsko nasleđe Bača i okoline, sa međašima u čuvenoj Tvrđavi, Franjevačkom samostanu i manastiru Bođani sa jedinstvenim freskoživopisom Hristofora Žefarovića, učini održivim i sačuva u svekolikoj lepoti. Jer ovde je, kao retko gde, moguće doživeti punoću čovekovog stvaralaštva, preplitanje romanike, gotike, renasanse, islamske umetnosti, Vizantije u susretu sa barokom ...

Okrugli sto će istovremeno biti prilika i da se još jednom skrene pažnja na izuzetnu nagradu, koju je pre desetak dana dobio Projekat konzervacije Tvrđave Bač. Podsetimo, ovaj projekat zavredeo je najuglednije priznanje EU za kulturno nasleđe  – Nagradu Evrope Nostre za 2018. U svojoj oceni žiri je istakao da je reč o projektu koji predstavlja „izuzetan primer očuvanja nasleđa, baziran na interdisciplinarnosti i saradnji”.

„Projekat je uspešno integrisao Tvrđavu Bač u život lokalne zajednice, osmislio novu održivu namenu, obezbeđujući joj time budućnost. Tvrđava je restaurirana, njeni arheološki ostaci konzervirani, a u unutrašnjosti Donžon kule formiran je centar sa izložbenim prostorom, koji omogućava posetiocima da razumeju širi kulturni predeo Bača.

Osim toga, postala je centar gde se profesionalno znanje o konzervaciji i upravljanju nasleđem stiče, unapređuje i deli. Tokom proteklih 15 godina Tvrđava Bač je takođe bila centralna tačka u regiji za obeležavanje manifestacije Dani evropske baštine, koju je inicirao Savet Evrope”, navedeno je u odluci žirija.

Podsetimo, impresivni arhitektonski i arheološki ostaci tvrđave, građeni u periodu od 14. do 16. veka, i danas svedoče o važnoj upravnoj, vojnoj i crkvenoj ulozi koju je ona imala u ugarskom kraljevstvu. Tvrđava je spremana da zaustavi prodor Osmanlija ka unutrašnjosti Evrope, ali su je oni nakon bitke na Mohaču 1526. zauzeli i potom koristili čitav vek i po. Međutim, utvrda nije dugo živela po povlačenju Turaka, jer je na početku 18. veka minirana u sukobima Rakocijevih ustanika i austrijske carske vojske, nakon čega više nije bila sposobna da bilo koga brani.

Prva ahreološka iskopavanja i dragocene crteže i valorizaciju Tvrđave Bač uradio je Imre Henzlman 1870. godine. Potonja istraživanja Aleksandra Deroka i Đurđa Boškovića doprinela su da se ona 1948. nađe među prvim spomenicima kulture, stavljenim pod zaštitu nakon osnivanja službe zaštite u Srbiji. Usledila  su arheološka iskopavanja i borba za spas ovog nasleđa, koju je 60-tih godina 20. veka predvodio Miloje Milošević, arhitekta konzervator, donevši odluku da obnovi najbolje očuvanu  - donžon kulu.

Početkom 21. veka tvrđava je dočekala nove konzervatore, koji su krenuli od interventnih radova, rekonstrukcije krova i međuspratnih tavanica donžon kule, da bi Projekat „Vekovi Bača“ i konačno omogućio njeno višenamensko korišćenje Donžon kule, uz istovremeno zaustavljanje propadanja ostatka utvrđenog zamka. Zahvaljujući integrativnom pristupu ovog projekta, konzervacija je stavljena u širi kontekst i odvijala se usmerena ka razumevanju i prezentaciji autentičnih delova, uz poštovanje činjenice da je izgubljenih više od 60 procenata nekadašnje strukture dozvoljavalo samo suptilnu restauraciju.

Izuzuetno važan aspekt celog poduhvata bilo je i veoma konkretno uključivanje nauke, odnosno Tehnološkog fakulteta Univerziteta u Novom Sadu, koji je za potrebe konzervacije u svojim laboratorijama radio ispitivanja originalne opeke, maltera i kamena, odnosno njihov sastav, kao i uzroke potonje degradacije.

Istraživanja na Tvrđavi Bač su na kraju integrisana i u evropski projekat Heromat, koji je kao rezultat dao nove materijale: fotokatalitičku suspenziju i dva konsolidanta. U tom periodu je na Tehnološkom fakultetu formirana i Laboratorija za ispitivanje materijala u kulturnom nasleđu, koja je na Tvrđavi povezala svoju edukativnu misiju sa naučnim istraživanjima.

U svakom slučaju, Nagrada EU za kulturno nasleđe je tim značajnija jer je dobijena u Evropskoj godini kulturnog nasleđa, a uručiće je 22. juna legendarni tenor Plasido Domingo, koji je predsednik Evrope Nostre, na svečanosti u Berlinskom kongresnom centru.

Biće to još jedna prilika da se ukaže na činjenicu da je u Baču na delu izuzetan primer očuvanja nasleđa, zasnovan na interdisciplinarnosti i saradnji niza partnera, od Zavoda, preko Opštine, koja je formirala i Fond „Vekovi Bača”, do Muzeja Vojvodine, te da ceo potes bez dileme zaslužuje da se nađe pod zaštitom Uneska.    

M. Stajić