Osam decenija od smrti Marka Nešića, kompozitora i narodnog tribuna

U to vreme Marko Nešić je uživao ugled jednog vodećih muzičkih stvaralaca Novog Sada i Vojvodine, čija je reputacija daleko nadilazila nacionalne okvire, a o vrednosti njegovih pesama među kojima su najpoznatije “Neven kolo”, “Žabaljka”, “Đuvegije gde ste, gde ste”,  svedoči činjenica da su one odmah po svom nastanku bivale prihvaćene kod najšire publike i da su dobro poznate i omiljene i danas, kada ih mnogi smatraju za narodne pesme.

Susret sa drugim mladim darovitim tamburašem, virtuoznim primašem Vasom Jovanovićem bio je presudan za kasniju muzičku karijeru i životni put Marka Nešića. Marko je bio sjajan tamburaš i odličan pevač, koji je već počinjao da piše sopstvene kompozicije, tako da se on pridružuje orkestru Vase Jovanovića “Beli orao”, sačinjenom od vrsnih instrumentalista, sa kojima je docnije godinama nastupao sa velikim uspehom. Kako je Vasa Jovanović bio izvanredan primaš i aranžer, a Marko Nešić je takođe bio izvrstan muzičar, njihov “Beli orao” postaje brzo jedan od najboljih tadašnjih tamburaških orkestara. Posle dugih turneja po južnoslovenskim zemljama, početkom dvadesetog veka članovi “Belog orla” odlaze na gostovanja u Evropi, nastupajući u gradovima Austro-ugarske, kao i u Nemačkoj, Belgiji, Poljskoj, Bugarskoj i Rusiji, nastupajući u srpskim narodnim nošnjama, sa srpskom trobojkom, a strana publika ih je uvek veoma srdačno i toplo primala.

Posle dugih godina turneja i stranstvovanja, Marko Nešić se vraća u Novi Sad, gde je sa tamburaškim orkestrima najčešće svirao u kafanama “Kamila” i “Bela lađa”. Tada nastaju mnoge njegove pesme, uz već pomenuto “Neven kolo”, koju je posvetio Radničkom društvu “Neven” čiji je hor i orkestar vodio, “Đuvegije, gde ste, gde ste”, (kako glasi izvorni naslov ove pesme), Nešić je napisao i pesme “Donesi vina, krčmarice”, “Biće skoro propast sveta”, “Bogata sam, imam svega ...”, “Kukuruzi već se beru”, “Divno miri lipov cvet” i mnoge druge. Pesme su mu bile toliko popularne da je Marko Nešić sam štampao note i tekstove svojih kompozicija i slao ih tamburašima širom Vojvodine i Srbije, u Sloveniju, Hrvatsku, Mađarsku, čak i u Ameriku. U to vreme snimljeno je i desetak gramofonskih ploča, koje su ovekovečile muziciranje Marka Nešića i njegovih tamburaša. Tokom boravka u inostranstvu, Nešić  se upoznao sa radničkim i sindikalnim pokretima u zapadnoj Evropi i vrativši se u domovinu postaje sindikalni aktivista, drži predavanja radnicima o značaju njihove političke borbe za socijalnu pravdu i počinje da propagira novi internacionalni jezik – esperanto, organizujući prve esperantističke tečajeve u Novom Sadu. Nešić je bio neumorno angažovan kao dirigent i horovođa u radničkim društvima “Neven” i “Sloboda” ili “Radnik”, čijim je članovima približavao ideje socijalizma. 

Tokom Prvog svetskog rata bio je zatvaran od austrougarskih vlasti kao “sumnjiv element”, a ni po završetku rata, u Kraljevini Jugoslaviji, nije bio po volji novim vlastima. Po prirodi blagorodan, pitom i uljudan čovek, čika Marko, kako su ga od milja zvali Novosađani, bio je vatren i nepokolebljiv u svom levičarskom angažmanu i borbi za prava radnika. Po političkom ubeđenju on je bio socijal-demokrata, koji je sa pažnjom pratio zbivanja u prvoj zemlji komunizma, Sovjetskom Savezu, ali je umeo i da se oštro suprotstavlja stavovima tadašnjih jugoslovenskih komunista, što mu ovi nisu oprostili i zbog čega se posle Drugog svetskog rata Marko Nešić nije spominjao, uprkos njegovih nesumnjivih zasluga u političkoj borbi za ideje levice. Bilo kako bilo, čika Marko je dvadesetih i tridesetih godina prošlog veka postao pravi narodni tribun, koji se zalagao za poboljšavanje položaja radnika i zemljodelaca, za veće nadnice, za poštovanje određenog radnog vremena, socijalnu sigurnost i za druga sindikalna prava, a njegova reč se visoko uvažavala. Kako su godine proticale, Marko Nešić se sve manje bavio muzikom, ne posustajući u svom političkom angažmanu. Poslednje godine života proveo je povučeno, u skromnoj kućici na Podbari, u tadašnjoj ulici Despota Jovana 13, koja danas nosi njegovo ime, a bio je zaposlen kao bibliotekar u tadašnjem Sindikalnom domu.

Čuvena “crvena sveska”

Pesme Marka Nešića koje su u pisane u duhu tradicionalne srpske muzike Vojvodine u tolikoj meri su “ušle u narod” da se vremenom zaboravilo ime njihovog autora, a docnijim proučavaocima stvaralaštva ovoga kompozitora zadugo je bilo nejasno da li je to Nešić beležio narodne melodije i samo ih harmonizovao, ili je po sredi nešto drugo. Ipak, nema nikakve sumnje da je Marko Nešić autor ovih besmrtnih pesama. Notni zapisi i tekstovi Nešićevih pesama sabrani su i sačuvani u čuvenoj”crvenoj svesci”, koja se danas nalazi u Muzeju Vojvodine.

Marko Nešić je preminuo 30. aprila 1938. godine, a vest o njegovoj smrti brzo se proširila Novim Sadom. Kako se, koincidencijom, dogodilo da bi, po ustaljenom običaju, njegova sahrana trebala da bude 1. maja, tadašnje vlasti su iz straha da se sahrana ne pretvori u politički skup, naložile da se Marko Nešić sahrani odmah, istoga dana. Na sahrani na Almaškom groblju ipak se skupilo nekoliko hiljada ožalošćenih građana, poštovalaca i prijatelja velikog muzičara, a čika Marko je ispraćen potresnim govorima brojnih uglednih govornika. Ispraćaj je protekao pod budnim okom policijskih agenata, ali su mnogi ljudi koji su došli na sahranu, doneli crvene karanfile, polažući ih demonstrativno na čika Markov grob.

Borislav Hložan