Stojan Novaković i Dubrovnik

Tokom više od pet decenija njegovog veoma razuđenog i plodotvornog rada, Novaković je dao veliki doprinos mnogim naučnim disciplinama. Pored toga, bio je na čelu najuglednijih kulturnih i naučnih ustanova i institucija - Narodne biblioteke, Narodnog muzeja u Beogradu (1869-1874) i Srpske kraljevske akademije (1906-1915).

Karijeru je počeo filološkim studijama kod Đure Daničića, nastavljajući je kao profesor gimnazije i Liceja, odnosno Velike škole u Beogradu. Rano se ogledao u nauci, pa je već u dvadeset trećoj godini bio izabran za člana Srpskog učenog društva (preteča SANU). Uspešna i raznovrsna stvaralačka biografija odredila je i Novakovićevu angažovanost u širem društvenom i javnom životu (u tri maha bio je ministar prosvete, zatim unutrašnjih i spoljnih poslova).

Od prvog dana bavljenja našom prošlošću, Stojan Novaković je veliki deo svoje pažnje posvećivao Dubrovačkoj republici i životu i radu starih Dubrovčana. To ga je upućivalo na živu saradnju sa savremenicima, posebno književnicima koji su živeli u gradu pod Srđem. Sve življe približavanje Dubrovčana sa Novakovićem bilo je nastavak saradnje koju su podstakli dva vesnika novog doba ovog grada - Matija Ban i Medo Pucić.

Od svih Dubrovčana Novaković je bio najbliži sa Valtazarom Bogišićem, sa kojim je ostao u prepisci i ličnim vezama 40 godina. Ti odnosi počinju 1867. kada se Bogišić obratio Novakoviću u vezi sa radom na prikupljanju narodnih običaja i običajnog prava. Kasnije se između njih razvilo i lično i porodično prijateljstvo. U vezi sa tim, treba spomenuti Novakovićevu suprugu Jelenu, koju je Bogišić po ruskom običaju zvao Jelena Ivanovna, kao i njihovog sina Miletu, čije je studije u Parizu Bogišić pratio i na svoj način pomagao.

Pozdravljeni ovacijama i banketom



Potvrdu prisnih odnosa kulturnih poslenika Beograda i Dubrovčana, potvrđuje i doček prilikom posete Stojana Novakovića i Jovana Skerlića ovom dalmatinskom gradu. Dolazeći iz Sarajeva, gde su kao predstavnici Srpske književne zadruge prisustvovali godišnjoj skupštini “Prosvjete“, Novaković i Skerlić stigli su u Dubrovnik 25. septembra 1912. U ime opštine na železničkoj stanici pozdravio ih je član Veća Ivo de Đuli, a pred hotelom “Imperijal“, gde su odseli, omladina ih je pozdravila ovacijama. Sutradan uveče, Novakoviću i Skerliću građanstvo priređuje banket kod hotela. Pred Gundulićevim spomenikom, u čast dvojice velikana pevalo se “Hej Sloveni“, a u gradu se čula pesma “Srbijanci i Hrvati pohrlite žurno“, uz klicanje kralju Petru Karađorđeviću.

Iz prepiske dvojice velikana i saradnika može se videti koje su knjige u određenom trenutku spremali, šta su o odgovarujućim temama mislili, i u kojim su naučnim i književnim poduhvatima učestvovali. Ova korespondencija pokazuje sa kakvom verom se nekada gledalo u jugoslovenstvo, ali i razornim silama koje su intenzivno delovale na sprečavanju ove ideje. To su sve bolnije osećali i Bogišić i Novaković, koji je morao da prekine saradnju sa JAZU u Zagrebu u kojoj je na ćirilici štampao svoje studije.

Osim susreta sa znamenitim kulturnim pregaocima, Novakovićeva veza sa istorijom ovog grada odvijala se i kroz istraživanja dubrovačke književnosti. On je 1867. objavio “Istoriju srpske književnosti“ koja je konačan oblik dobila u drugom izdanju, četiri godine kasnije. U okviru te istorije, “srednje“ poglavlje zauzela je dubrovačka književnost. Prema Novakovićevoj koncepciji, književnost Dubrovnika zauzimala je mesto između “stare“ (srednjovekovne) i novije, koja je počinjala od preddositejevog vremena.

On je celokupan odsek dubrovačke književnosti doveo u vezu sa značajnim italijanskim uticajem, uvodeći komparatistički pristup predmetu. Ipak, bez pravog razumevanja renesanse kao sveukupnog preporoda, zatim književno-istorijskog predznanja koje bi mu omogućilo da uoči okvire epohe i njene odlike, kao i bez prepoznavanja bitnih sadržinskih, tematskih i stilskih razlika između literature renesanse 16. i baroka 17. veka, Novaković je dao pojednostavljen pogled na dubrovačku književnost.

Pored toga, ceo odsek u periodizaciji, pre nego što su ušli u upotrebu termini renesansa i barok, nazivan je “srednjom“ književnošću. Najznačajniji predstavnici sledeće epohe, kojoj Novaković nije dao ime ali ju je kao novu prepoznao, bili su Ivan Gundulić, Yono Palmotić i Ignjat Đurđević. On je u svom pregledu dubrovačke književnosti “besmrtnog“ Gundulića predstavio potpunije nego druge autore, ističući značaj njegovog lirskog, epskog i dramskog opusa.

Siniša Kovačević