Dan kada je ostvaren srpski san o slobodi
Polaganjem venaca u porti Uspenske crkve na Spomen krst palim borcima u ratovima od 1912. do 1918. godine i sličnim prigodnim manifestacijama, danas će gradski čelnici, predstavnici većine političkih stranaka i potomaka boraca oslobodilačkih ratova Srbije početkom 20. veka, obeležiti 9. novembar, dan kada su jedinice srpske vojske u Prvom svetskom ratu umarširale u Novi Sad.
Naime, znameniti advokat, Ignjat Pavlas je, prema pisanim istorijskim podacima, samo dan ranije u ime Srpskog narodnog odbora, na Mitrovdan, postavio ultimatum nemačkim trupama da se povuku mirno, bez oružanog otpora, čime im je garantovana bezbednost i izbegnuto krvoproliće. S obzirom na to da je pomenuti odbor već pod oružjem imao oko 3.600 boraca spremnih da intervenišu u slučaju negativnog odgovora, nemačkim trupama nije preostalo ništa drugo nego da se u noći između 8. i 9. novembra povuku iz Novog Sada. Tako je trupama srpske vojske pripremljen teren za bezbedan ulazak u grad, kada je, mahom od srpskog, slovačkog i dela stanovništva drugih naroda, dočekan dobrodošlicom na ulicama.
Istoričar Đorđe Srbulović u “Kratkoj istoriji Novog Sada” ističe da je u isto vreme osnovana nova gradska vlast, preuzeta od Mađarskog magistrata, u čije su organe ušli i neki dotadašnji predstavnici iz redova nesrpskog stanovništva. Zadatak ulaska u Novi Sad bio je poveren konjičkom eskadronu Dunavske divizije sa majorom Vojislavom Bugarskim na čelu. Inače, pomenuta divizija nalazila se u sastavu Prve armije, predvođene vojvodom Petrom Bojovićem, kojoj je nadređen bio komandant savezničkih snaga, francuski general Depere.
Sećanje na pale borce
Gradonačelnik Novog Sada Miloš Vučević danas će zajedno s delegacijom Saveza udruženja ratnika oslobodilačkih ratova Srbije od 1912. do 1920. i potomaka, kao i delegacijom Vojske Srbije prisustvovaće polaganju venaca na Spomen krst palim borcima 1912-1918, a potom i obeležavanju 9. novembra - Dana oslobođenja Novog Sada u Prvom svetskom ratu. Tim povodom pomen stradalima će služiti sveštenstvo Srpske pravoslavne crkve.
Dani koji su prethodili ulasku regularne srpske vojske proticali su u anarhiji. Naime, austrougarska vlast prestala je zvanično da postoji, nemačke trupe su još nadzirale pojedine objekte, a Srpska narodna straža, oružana formacija Srpskog narodnog odbora na čijem se čelu nalazio političar Jaša Tomić, sve teže je bila kontrolisana. Ipak, jedinica sastavljena od doskorašnjih ratnih zarobljenika, srpske nacionalnosti, nazvana “Kraljevska srpska vojna policija”, uspela je da uspostavi kakav-takav red pod komandom potporučnika Boška Pavlovića i već od 6. novembra počne da preuzima pojedine objekte od strane nemačkih vojnih jedinica.
Dan Prve brigade
U kasarni „Jugovićevo” danas će biti održana vojna svečanost povodom dana Prve brigade Kopnene vojske Srbije. Tom prilikom biće obeležen dan kada su jedinica Vojske Kraljevine Srbije umarširale u Novi Sad. Uobičajeno svečanog postrojavanja i defile dela jedinica zaokružuje se čitanjem naredbi o nagrađenim i pohvaljenim pripadnicima vojske i civilnog sektora u okviru sastava Vojske Srbije.
Ulazak regularne srpske vojske istoriografski posmatrano nesumnjivo je označio izraz volje ovdašnjeg srpskog stanovništva, koji 9. novembar doživljava kao čin oslobođenja. Pisani podaci kazuju da je srpsku trobojku majoru Bugarskom uručio ugledni Novosađanin Sava Stojković, a oslobodiocima se sa balkona Matice srpske obratio Jaša Tomić. Uostalom, ubrzo su srpske trupe, a po naredbi maršala Deperea, ušle i u druge vojvođanske gradove poput Subotice i Sombora. Današnji datum posebno bi trebalo da bude obeležen sledeće godine, kada će ovaj pođednako važan istorijski i vojni događaj doživeti značajana jubilej - 100 godina od ulaska srpske vojske u Novi Sad.
S. Savić