Šuvakov salaš nepresušna arheološka baza
VRBAS: Arheološka istraživanja na lokalitetu Šuvakov salaš - Klisa kod Vrbasa, na desnoj, južnoj obali Crne bare čije je korito poslužilo prilikom izgradnje Velikog bačkog kanala i postalo njegov sastavni deo, ove godine će početi tek oko 10. oktobra i trajaće dvadesetak dana koliko je potrebno da se urade dva kvadrata preostala od lane.
"Radićemo do žute zemlje, a kao i ranijih godina posao istraživanja se sprovodi u organizaciji Muzeja Vojvodine iz Novog Sada i Gradskog muzeja u Vrbasu", kaže viši kustos muzeja u Vrbasu arheolog Vesna Grgurović.
Istraživanja na ovoj lokaciji, navodi, obnovljena su 2014. godine zahvaljujući lokalnoj samoupravi, koja je prepoznala značaj obnavljanja ovih istraživanja i značaj samog lokaliteta kao neiscrpnog izvora informacija i materijala u vezi s prošlošću Vrbasa.
"Značaj je prepoznao i Pokrajinski sekretarijat za kulturu i informisanje koji već treću godinu zaredom sufinansira istraživanja. Još uvek se ne radi o velikim sredstvima ali samo organizovanje i obnavljanje radova veliki je korak kako za struku tako i sam Vrbas. Arheološki materijal do kog se došlo prethodnih godina obrađen je i konzerviran u Centralnom institutu za konzervaciju u Beogradu i izložen je u Gradskom muzeju u Vrbasu. O rezultatima novijih istraživanja pripremićemo i izložbu", ističe Vesna Grgurović.
Prva arheološka istraživanja, podseća Vesna Grgurović,na Šuvakovom salašu rađena su još 1901. godine, u organizaciji Istorijskog društva Bačbodroške županije u Somboru, ali nažalost trag tih iskopavanja je izgubljen. Savremena arheološka istraživanja obnovio je 1984. godine Muzej Vojvodine. Imala su zaštitni karakter i trajala su do 1991. godine.
"Prilikom tih radova na lokalitetu je konstatovano postojanje praistorijskog horizonta (starčevačka i vinčanska kultura), a obradom susednih parcela evidentiran je i keramički materijal iz latenskog perioda (mlađeg gvozdenog doba). Kada je reč o tragovima života iz srednjeg veka, otkriveni su ostaci naselja u razdobljima između 10. i početka 16. veka, sa crkvom hronološki određenom u 13. veku do 15. veka, oko koje je krajem 15. ili početkom 16. veka iskopan odbrambeni rov", ističe viši kustos arheolog Vesna Grgurović.
Arheolog Vesna Grgurović ističe da su tokom istraživanja na mestu priprate crkve, tokom skidanja sloja pepela pronađeni novi fragmenti grunta i pozlate ikona, dokumentovana su četiri groba, bez grobnih nalaza.
"Samo u jednom grobu konstatovani su ostaci grobne konstrukcije, odnosno daske preko skeleta. Prilikom istraživanja rova uočeno je postojanje i drugog, manjeg rova, za koji je pretpostavljeno da bi mogao okruživati nekakav drugi objekat. Pronađena keramika rađena je na sporom i brzo rotirajućem vitlu, a od oblika zatiču se kotlovi, lonci, poklopci, krčazi, zdele i bokali. Dokumentovana je i jedna opeka sa urezanom igrom mice, a u manjem, unutrašnjem rovu, nađen je deo kamene plastike rađene u peščaru, verovatno deo dovratnika. Ukupno su dokumentovana 33 groba. Pokojnici su slobodno ukopavani, bez grobnih konstrukcija, a samo u nekoliko grobova bili su pokriveni daskama", kaže Grgurović.
Imanje Teodore Lazarove
"Jedan od značajnijih rezultata istraživanja svakako je lociranje srednjovekovnog naselja Orbaspalotaja. Ono se prvi put pominje 1387. godine u Darovnici kraljice Marije kojom ga poklanja Nikoli Gorjanskom mlađem. Porodica Gorjanski bila je u porodičnim vezama s porodicom srpskog kneza Lazara. Naime, ćerka kneza Lazara, Teodora, bila je prva žena Nikole Gorjanskog mlađeg", naglašava Vesna Grgurović.
Spaljivanje naselja sa crkvom je datovano je čitav vek kasnije, krajem 15. ili početkom 16. veka nakon čega se stanovništvo seli na severnu obalu Crne bare, na mesto koje se i danas naziva Selište. Nekoliko decenija kasnije dolazi do zasnivanja novog naselja preteče današnjeg Vrbasa (Stari Vrbas), opet na južnoj obali Crne bare, ali zapadno od stare lokacije.
Z. Delić