„Preobražava” se ikonostas Preobraženjske crkve u Sentandreji
Kada stručnjaci Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture 2019. godine završe konzervaciju ikonostasa Preobraženjske crkve u Sentandreji, delo „počtenih mastora rufeta tabačkog“, kako je vrsne tabake, masto je kožarskog zanata nazivao patrijarh Arsenije Čarnojević, taj prvorazredni spomenik srpske umetnosti 18. veka ne samo da će sinuti u svom punom sjaju, već će biti mesto u kom će posetioci moći da vide i deo drugog spomeničkog blaga srpskog naroda sa tih prostora.
Nakon što je zahvaljujući donacijama završena obnova spolja, na red je došla i „unutrašnjost“. Restauracija i konzervacija jednog od najvećih ikonostasa u srpskim crkvama u Mađarskoj poverena je stručnjacima Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika kultre, koji, kako kaže direktor te institucije Zoran Vapa, vodi brigu o srpskim spomenicima kulture na srpskom kulturnom prostoru - od Hilandra preko Temišvarske eparhije i Budimske, do eparhija u Hrvatskoj. U prvom kvartalu ove godine u Budimskoj eparhiji završili su radove na prestonoj zoni iko-
nostasa crkve Svetog Georgija u Budimpešti, a trenutno su u toku u Preobraženjskoj crkvi.
„Planiramo do 2019. godina da kompletno završimo ikonostas“, kaže Zoran Vapa.
„Ove godine će biti gotove prestona i prva zona izuzev carskih dveri koje su bile izuzetno oštećene, tako da je sada urađena samo konsolidacija drvenog nosača, skidanje svih premaza, a dogodine se radi pozlata i konzervatorsko-restauratorski radovi na samim ikonama. Osim toga za ovu godinu pedviđeno je da se započne obnova i druge zone, dok se sledeće nastavlja na delu druge i treća zona. Bogorodičin tron i pevnice takođe planiramo do 2019. da završimo.“
Zajednički trud države i crkve
Radove u Preobraženjskoj crkvi finansira Pokrajinska vlada kroz redovnu delatnost Zavoda, a učestvuje i Budimska eparhija. U sklopu dugoročnog projekta očuvanja naše kulurene baštine izvan granica, na srpskom kulturnom prostoru država i crkva je će zajedno učestvovati i u uređenju biblioteke u Tekelijanumu, čime se nastavlja obnova tog vrednog zdanja i institucije koju je srpskom narodu ostavio veliki dobrotvor Sava Popović Tekelija.
Ikonostas ove, jedne od sedam crkava koje su Srbi došavši u ovo mesto s patrijarhom Arsenijem Čarnojevićem, sagradili, nastao je u poslednjoj godini gradnje hrama, od 1745. do 1746. Kaže se da je to najviši i najrazuđeniji srpski ikonostas iz polovine 18. veka, za koji je slikarski deo posla obavio nepoznati ikonopisac iz Ukrajine.
Kada svi radovi u unutrašnjosti Preobraženjske crkve budu završeni, ona će biti svojvrsna muzejska zbirka, jer će u nju biti prenet deo ikonostasa Saborne crkve iz Budimpešte, koja je 1951. godina na rođendan Staljina srušena. Osim u Preobraženjskoj crkvi, ostaci oltarske pregrade čuvaće se u okviru stalne postavke u Muzeju Srske pravoslavne crkve u sentandrejskoj Preparandiji.
„Uređenje unutrašnjosti Preobraženjske crkve u Sentandreji važno je i zbog toga što će posle završetka konzervacije ikonostasa Arse Teodorovića iz porušene Saborne crkve u Tabanu, nekadašnjem srpskom kvartu u Budimu, koji radimo zajedno sa kolegama iz Galerije Matice srske, jedan njegov deo biti unutar Preobraženjskog hrama“, napominje Vapa.
„Time će se pružiti prilika posetiocima ovog hrama da vide i tu srpsku ostavštinu. Pošto ove godine treba da se radi i obnova fasade Saborne crkve, sve četiri crkve - Saborna, Požarevčka, Preobraženjska i Blagoveštenska u Sentandreji, biće dostupne posetiocima. Sada su otvorene samo Saborna i Blagoveštenska, Požarevačka se s vremena na vreme otvara kao i Preobreženjska. Biće to svojevrsni depandansi centralnog muzeja SPC.“
U prethodnih nekoliko godina Pokrajinski zavod za zaštitu spomenika kulture obnovio je ikonostas u Požarevačkoj crkvi. Kada je reč o crkvi Svetog Georgija u Budimpešti, koja je najposećeniji srpski hram u Mađarskoj, tu poslovi praktično još nisu gotovi, jer se planira obnova porušenog objekta u porti koji će biti u funkciji depandansa muzeja iz Sentandreje.
Po Vapinim rečima, time se stvaraju uslovi da se i u Budimu pored onog u Sentandreji, formira jezgro koje će prezentovati deo kulturnog blaga Srba s tih prostora, osim onog koje sama crkva Svetog Georgija poseduje. To pokazuje tendenciju da se osim same zaštite ikonostasa i kulturno-umetničkog blaga teži kao krajnjem cilju – njegovoj prezentaciji.
Ikonostas Arse Teodorovića koji je trenutno na restauraciji i konzervaciji u Galeriji matice srpske trebalo bi najesen da bude i izložen u toj ustanovi, a u toku su pregovori, za koje Vapa kaže da idu u dobrom pravcu, da posle novosadske, ikonostas vidi i mađarska publika u Istorisjkom muzeju u Budimpšeti. Posle toga će biti vraćen u buduću muzejsku postavku, a deo u Preobraženjsku crkvu.
Zorica Milosavljević