Novi Sad viđen očima prvih fotografa

 izlaze izvan svojih studija i aparatima beleže delove Novog Sada i događaje u njemu, ostavljajući trajno svedočanstvo o njegovom rastu. Po rečima više kustoskinje Muzeja grada Novog Sada Ivane Jovanović Gudurić, autorke izložbe „Novosadski fotografski ateljei 1854–1914”, koja se 12. februara može pogledati u Zbirci strane umetosti, prvu fotografiju Novog Sada, tačnije Petrovaradinske tvrđave, napravio je Anastas Jovanović 1850. godine. On nije bio lokalni fotograf, ali je značajna ličnost u svetu fotografije jer se smatra jednim od njenih rodonačelnika kod Srba.

Nedugo posle Anastasa Jovanovića, prvi novosadski fotograf Georgije Knežević, napravivši nekoliko snimaka Tvrđave, Glavnog trga, današnjeg Trga slobode i Gospodske ulice, sadašnje Zmaj Jovine, sebi  obezbeđuje mesto na samom vrhu liste onih koji su fotografisali Novi Sad.

– To su najznačajnija tri punkta u gradu, koji su bili česta inspiracija fotografa – kaže Ivana Jovanović Gudurić.



– Interesantno je da se na Kneževićevim najstarijim fotografijama vide i ljudi, kao da je hteo da dočara svakodnevnu atmosferu na gradskom trgu i u glavnoj ulici, gde je tada bila i pijaca. Omiljeni motiv fotografa, kaže Ivana Jovanović Gudurić, koji se nalazio i na razglednicama, je Tvrđava. Na tim fotografijama se i vidi pontonski most, a kasnije, izgradnjom železničkog mosta, njihovu pažnju zaokuplja ovaj drugi. Voleli su da fotografišu i Novi Sad s Tvrđave, zahvaljujući čemu su nastale divne panorame grada.



– Uporede li se dve panorame iz različitih godina, može se uočiti kako se grad prostorno razvijao – kaže naša sagovornica. – Kraj 19. veka je period razvoja Novog Sada, pojavljuje se železnica, gradi se most i, uopšte, to je doba urbanizacije. Na fotografijama i razglednicama iz tog perioda vide se prve fabrike, koje niču na praznom prostoru.



Inspirativne za novosadske fotografe bile su i zgrade koje su i danas simbol grada – Gradska, ili tada Varoška kuća, Crkva Imena Marijina, na jednoj fotografiji Josifa Singera čak se vidi Katedrala nakon velikog požara u kojem joj je stradao krov. Zabeležili su i neke zgrade kojih više nema, poput pozorišta „Dunđerski”, Jermenske crkve i objekata oko nje.



Ako se Georgiju Kneževiću pripisuje prva fotografija grada, onda  za Stefana Vulpea iz plejade prvih  fotografa treba reći da je zabeležio prvi javni događaj.– Bio je to Blagoveštenski sabor u Sremskim Karlovcima 1861. godine, na osnovu čega je potom napravljena litografija u Beču – kaže Ivana Jovanović Gudurić. – Jovan Rehnicer, novosadski fotograf koji je 20 godina imao atelje u tadašnjoj zgradi Matice srpske, poznat je po tome što je kamerom trajno zabeležio veliku poplavu 1876. godine u Novom Sadu. Napravio je seriju fotografija o tome na nekoliko punktova i one su se mogle kupiti u kompletu u njegovom ateljeu. On je fotografisao i prenos zemnih ostataka Branka Radičevića iz Beča na Stražilovo.



Idući u korak s manirima kakvi su postojali u Evropi toga doba, preduzimljivi novosadski fotografi počinju da prave i razglednice. Josif Singer se među njima smatra začetnikom izrade razglednica s motivima Novog Sada. Kao sposoban i poslovan čovek, video je u proizvodnji razglednica dobru zaradu pa je imao njihovu zavidnu produkciju s narazličitijim motivima iz grada. Osim toga, ostao je upamćen po fotografijama sahrane Svetozara Miletića i kralja Milana Obrenovića u manastiru Krušedol.



– Razglednice se generalno pojavljuju s razvojem turizma, u drugoj polovini 19. veka jer se menja način života – objašnjava Ivana Jovanović Gudurić. – Koristili su novosadski fotografi i klišee koje su kupovali u Austriji i onda su samo ubacivali objekte karakteristične za Novi Sad. Tako je nastala čuvna razglednica s cepelinom iznad Novog Sada. To sve govori o tome da su Novosađani želeli da Novi Sad postane moderan grad i imitira život u evropskim metropolama.



Z. Milosavljević

 

O brkovima na portretima



U sklopu izložbe o novosadskim fotografskim ateljeima, publika je imala priliku da na tematskim predavanjima utorkom, takozvanim čajankama, sazna više od onoga što sama postavka govori. Tako je uoči Dana grada Novosađanima podarena postavka u postavci – „Novi Sad okom prvih fotografa” koja govori o prvim fotografijama samog Novog Sada.

U utorak, 7. februara, od 19 sati biće održana poslednja čajanka, a tema su brkovi na fotografijama. Pripremajući izložbu, kustos Ivana Jovanović Gudurić uočila je da se brkovi pojavljuju na 98 odsto muških portreta, što ju je podstaklo da se pozabavi time zašto je to tako, zbog čega su brkovi važni, kad nestaju, a kad se vraćaju u modu, ko je diktirao modu i fotografijama kao izvoru za proučavanje muške mode.