Manastiri Fruške gore: Dragulji baštine pravoslavnog življa (foto)

Ovaj najstariji nacionalni park u Srbiji krase listopadne šume, brojni potoci i jezera. Osim prelepe prirode u njenim zavojitim nedrima podizani su manastiri koji su bili svetionici kulture i pismenosti srpskog naroda.

Istorijski izvori nam kazuju da je većina ovih dragulja podignuta od kraja DŽV veka. Naime, zbog pritisaka Turaka, narod, vlastela i kulturni centri, selili su se na sever, a to potvrđuje pismo Đurađa Brankovića papi Nikoli V u kojem traži odobrenje da „in regno Hungariae“ podigne devet manastira namenjenih pravoslavnim kaluđerima. O tome se piše u pismu franjevca Jovana Kapistrana napisanom davne 1455. godine. Nastavljajući kult Nemanjićke države despotska porodica Brankovića je bila osnivač više manastira na Fruškoj gori.

Legende pominju da su se ovde dizali manastiri još od XII veka. Naime, smatra se da je kralj Dragutin (1284-1316.) na Fruškoj gori zidao crkve i manastire izražavajući svoj politički interes za ove teritorije, a sledili su ga Milutin, Stefan Dušan i knez Lazar. Prema tim legendama osnivač manastira Bešenovo, Velike i Male Remete je bio kralj Dragutin.

Nekada je na Fruškoj gori bilo čak 35 manastira, a danas ih je sačuvano 17 (Beočin, Bešenovo, Velika Remeta, Vrdnik odnosno Ravanica, Grgeteg, Divša, Jazak, Krušedol, Kuveždin, Mala Remeta, Novo Hopovo, Petkovica, Privina Glava, Rakovac, Staro Hopovo, Fenek i Šišatovac). Od vremena nastanka bili su neborojeno puta pljačkani, paljeni, razarani još od turskog doba. Najviše su stradali tokom Drugog svetskog rata, mada je i NATO bombardovanje oštetilo neke od njih. Njihova obnova počela je još 1953. godine, ali do sada nijedan manastir nije sasvim obnovljen jer to zahteva značajna finansijska sredstva.

Fruškogorske manastire krase ikone i ikonostasi čiji su autori bili poznati i nepoznati umetnici: Zaharije Orfelin, Jov Vasilijevič, Stefan Tenecki, Stanoje Popović, Teodor Kračun, Arsa Todorović, Dimitrije Avramović, Pavle Simić, Uroš Predić... Tu su obitavali i poznati srpski pisci, naučnici i prosvetitelji: Dositej Obradović, Lukijan Mušicki, Platon Atanacković, Nikanor Grujić, Ilarion Ruvarac, Laza Kostić, Đura Jakšić i drugi… U Šišatovcu, kod arhimandrita Lukijana Mušickog, Vuku Karadžiću su uz gusle pevali Filip Višnjić i Tešan Podrugović možda najlepše epske narodne pesme, a naučnici Pavle Josif Šafarik i Franja Miklošič su tu uradili važna istraživanja. Ilarion Ruvarac, jedan od naših najvažnijih istoričara, u Grgetegu je napisao svoja najpoznatija dela.

Manastir Krušedol

Na jugoistočnom delu Fruške gore severno od sela Krušedol despot Đurađ Branković i njegova majka Angelina podigli su manastir. Građen od 1509. do 1516. godine, a Brankovići su imali finansijsku pomoć ruskog kneza Vasilija i vlaškog vojvode Jovana Nagoja Basaraba. Kad su izgradili manastir, Angelina je odlučila da podigne crkvicu i oko nje kelije za monahinje. Bio je to prvi ženski manastir, a sada je parohijska crkva sela Krušedol. Turci su, odstupajući nakon poraza kod Petrovaradina 1716. godine, opljačkali i zapalili manastir. Tom prilikom izgorele su i mošti svetih Brankovića – sačuvan je samo mali deo.

Danas manastirski kompleks čine crkva posvećena prazniku Blagoveštenja Bogorodice i četvorospratni konaci u ograđenom parku. Dragocenost manastirske crkve je ikonostas; najstarija od 36 ikona je iz DŽV veka.

Manastir Ravanica u Vrdniku

Kao i kod mnogih manastira na Fruškoj gori njegova istorija je obavijena velom tajni. Prema navodima sajta Eparhije sremske „zapusteli i porušeni manastir Vrdnik“ obnovili su izbegli monasi manastira Ravanice (u Srbiji) koji su u Srem došli iz Sent Andreje 1697. godine. Oni su tu položili mošti kneza Lazara i od tada se ovaj manastir zove Ravanica.

Manastir je kasnije ponovo rušen, a novu crkvu koju je zidao majstor Kornelije (Srbin iz Novog Sada), sagrađena je 1801-1811. Od tada do danas manastir je malo izmenjen. Ikonostas i živopis je slikao Dimitrije Avramović, ali sve ove slike su uništene tokom Prvog i Drugog svetskog rata.

Iako je crkva posvećena svetom Vaznesenju, ipak je crkvena slava Vidovdan, jer su na taj dan prenete mošti kneza Lazara u novu crkvu. Tom izuzetno svečanom događaju prisustvoavao je karlovački mitropolit Stefan Stratimirović koji je stigao u paradnoj kočiji sa upregnutih šest belih konja.

U okviru manastira nalazi se i spomenik srpskoj pesnikinji Milici Stojadinović Srpkinji koja je živela u Vrdniku.

Manastir Novo Hopovo

Na putu od Iriškog venca ka Irigu nalazi se manastir Novo Hopovo. Ovaj manastir sa crkvom Svetog Nikole predstavlja jednu od najznačajnijih sakralnih građevna iz XVI veka i zbog arhitektonske vrednosti, ali i zbog fresaka. Sadašnja crkva je građena u moravskom stilu od tesanog kamena (prethodna je porušena i samo se njeni delovi mogu videti unutar crkve), a opeke su korišćene u dekorativne svrhe. Crkva je živopisana, ali se ne zna ko su bili autori fresaka, ali se pretpostavlja da su bili sa Svete Gore, jer su preslikane čitave kompozicije na zidove u Novom Hopovu. Smatra se da su freske bile i pozlaćene, ali je pozlata skinuta ili propala. Konaci su sagrađeni kasnije kao i zvonik koji je rađen u baroknom stilu.

Ovde se zamonašio Dimitrije Obradović koji je kasnije dobio ime Dositej. Manastir je tada posedovao veliku i vrednu biblioteku u kojoj je Dositej najrađe boravio. Za njegov boravak u manastiru najviše zasluga je imao tadašnji iguman Teodor koji mu je bio primer monaškog života. Međutim, kada je iguman preminuo, Dositej je posle nekoliko meseci napustio manastir i monaški život.

Tekst i foto: Marina Jablanov Stojanović