Manastir Praskvica – duhovna oaza u crnogorskom primorju

Ti prostori odišu mirom, pa manastiri nisu samo dom monaha već i pohodište mnogih bogotražitelja i drugih znatiželjnika.

Leto koje dovodi veliki broj turista na more, pruža mnogima priliku da odmore i telo i dušu, a na području Budvanske opštine nalazi se osam manastira od kojih nemali broj datira još iz vremena Nemanjića. Svi ovi manastiri čuvaju veru Paštrovića, starog crnogorskog plemena.

Manastir Praskvica koji se nalazi nedaleko od Svetog Stefana u Crnoj Gori već skoro milenijum svedoči o duhovnosti na ovom prostoru. Duša Paštrovića, kako ga zovu, ovaj manastir Srpske pravoslavne crkve vodi poreklo iz 11. veka, a centralna crkva Svetog Nikole datira iz vremena Nemanjića i pre nekoliko godina proslavljeno je šest vekova ovog pravoslavnog hrama. Prva crkva Svete Trojice sagrađena je 1050. godine, još dok je crkva bila jedinstvena, četiri godine pre velikog raskola crkve na istočnu-pravoslavnu i zapadnu-katoličku. Ime Praskvica manastir je dobio po obližnjem potoku koji ima miris breskve – praskve.

Istorija ovog manastira privlači svake godine veliki broj turista koji osim manastirskog zdanja i crkve žele da se prošetaju Jegorovim putem, koji je s kraja 18. i početkom 19. veka napravio jednoruki monah, nekadašnji ruski vlastelin, Jegor Stroganov. On vodi od manastira do Čelobrda, s kog se pruža predivan pogled na Budvu, Bečiće, Sveti Stefan, nebo prošarano oblacima i more... Ova priča o ruskom monahu, ali i druge istorijske činjenice o vezi paštrovskog manastira i Rusa dovode veliki broj ruskih turista u Praskvicu i na nimalo lako savladiv stepenik do Čelobrda.

O istoriji ove duhovne oaze pričao nam je monah Gavrilo, jedan od trojice stanovnika Praskvice. Navodi da se od svog osnivanja monaški život u manastiru odvijao bez prekida, iako je bilo mnogo teških razdoblja koje je Praskvica preživela.

„Glavna crkva u manastiru posvećena Svetom Nikoli, zaštitniku Paštrovića, izgrađena je 1413. godine, a Balša Treći, sin Jelene Balšić, ćerke Kneza Lazara, pominje se kao njen ktitor. Međutim sadašnji izgled dobila je sredinom 19 veka“, navodi monah Gavrilo. „Crkva je tokom vremena pretrpela razne promene, među kojima su zemljotres i osvajanja od strane Napoleonove vojske koja je zapalila crkvu. Čak su ubijali monahe i odnosili sve što je vredno.... Kasnije je crkva dograđivana i postala je mnogo veća i raskošnija nego što je bila u početku.“

Donju crkvu krasi ikonostas napravljen 1863. godine, a ikone je naslikao poznati grčki ikonopisac Nikolas Pjotis. Unutrašnjost krasi i ikona Bogorodice strasne, ali i deo fresaka koje su pretekle od crkve spaljene u Napoleonovo vreme. Gornju, stariju crkvu koja se nalazi na groblju i datira iz 11. veka krase freske koje je nacrtao Radul, poznati ikonopisac i freskopisac onog vremena.

Svedok celog milenijuma

Manastir Praskvica koji se nalazi nedaleko od Svetog Stefana u Crnoj Gori već skoro milenijum svedoči o duhovnosti na ovom prostoru. Ovaj manastir Srpske pravoslavne crkve vodi poreklo iz 11. veka, a prva crkva Svete Trojice sagrađena je 1050. godine, još dok je crkva bila jedinstvena, četiri godine pre velikog raskola crkve. Ime Praskvica manastir je dobio po obližnjem potoku koji ima miris breskve – praskve.

Ipak, priča o Jegorovom putu, mami veliki broj turista, jer on sa sobom nosi i drugu, zanimljivu priču. Naime, na manastirska vrata u 18. veku zakucao je jednoruki kaluđer Jegor Stroganov koji je, zbog iskupljenja greha, odlučio da učini neko dobro delo i zavetovao se na ćutanje. Kako priča monah Gavrilo, on je svako jutro s veknom gleba i tikvom vode odlazio da gradi kameni put. Nedugo potom na manastriskim vratima pojavio se mladi monah koji se predstavio kao Jelisej. Zbog prelepog glasa vodio je pojanje za pevnicom i bio omiljen među bratstvom manastira. I pored insistiranja igumana manastira da bude rukopoložen u jeromonaha, Jelisej je to odbijao. Svaki dan pratio je pogledom starca Jegora kako ide da gradi svoju stazu. Nakon četiri godine boravka u Praskvici Jelisej se smrtno razboli i na samrtnoj postelji zatraži da se u keliji vidi nasamo sa starcem zavetovanim na ćutanjem. Predanje kaže da je Jelisej tada skinuo monašku kapu ispod kojih se ukazala duga kosa, a Jegor je prepoznao svoju kćer koju je tražio mnogo godina.

Jelisej je bio visoki oficir carske Rusije ponosan na svoju ćerku jedinicu Jekatarinu. Međutim, na jednom balu Jekatarina se zagledala u mladog kapetana. Buknula je ljubav između njih dvoje, ali je kapetan želeo samo avanturu što je pogodilo Jekatarinu, ali i njenog oca Jegora, pa je mladog oficira izazvao na dvoboj. U dvoboju biva ranjen u ruku, ali ubija kapetana. Kada se vratio kući, ćerke nije bilo. Ubrzo mu je, od posledica ranjavanja, amputirana ruka a on je krenuo od manastira do manastira da traži svoju jedinicu i na kraju je završio u paštrovskom manastiru. Jekatarina koja ga je takođe tražila, otkrila mu je u poslednjim trenucima života svoj identitet i izdahnula. On je nastavio još nekoliko godina da gradi stazu do Čelobrda i kad je završio posao ušao je u keliju iz koje nije više izlazio. Ubrzo je umro, a oboje su sahranjeni u manastiru.

Ova priča privlači mnoge turiste, ali i bogata manastirska riznica u kojoj se čuvaju vredne istorijske i sakralne stvari. Tu su zlatni krst cara Dušana, koji je prenet iz Visokih Dečana da bi bio sačuvan, putir ruskog cara Pavla, darovna gramata ruske carice Katarine, rukopisno Jevanđelje iz 1.600. godine Gavrila Cetinjca, poklon vladike Danila, Balšin kameni „sto od pravde“ za kojim je zasedao plemenski zbor Paštrovića, freske i ikone neprocenjive vrednosti, među kojima i ikona Svetog Nikole koju je naslikao Prepodobni Simeon Dajbabski, čije svete mošti danas počivaju u manastiru Dajbabe.

Monah Gavrilo kaže i da manastir poseduje jedan broj maslina i živi od prodaje hladno ceđenog maslinovog ulja koje se priprema na stari, tradicionalni način. Imaju baštu, dok su za održavanje zelenila zadužene ovce koje pasu travu oko maslina. U manastiru se mogu kupiti i verski suveniri, knjige, ali i rakije koje su, takođe, proizvedene u Praskvici. Za one kojima je potrebna veza sa svetom u romingu, manastir ima i otvoren, besplatan bežični internet. Manastir pruža ugođaj za sva čula, pa ne čudi što ga je najbolji srpski teniser Novak Đoković izabrao za venčanje sa izabranicom svoga srca Jelenom. I tako se i on ugradio u istoriju ovog paštrovskog manastira.

Aleksandar Savanović