U Parizu promocija kapitalnih „Prometejevih” izdanja

Kako je za „Dnevnik” izjavio direktor „Prometeja” Zoran Kolundžija, biće ovo prilika i za promociju cele edicije, u okviru koje je do sada objavljeno gotovo 50 naslova posvećenih osvetljavanju događaja iz Velikog rata, od toga mnogih zaboravljenih ili prećutkivanih, iz pera domaćih ali i stranih autora, te ilustrovanih retko publikovanim pa i nepoznatim fotografijama i dokumentima. 

Kada je reč o studiji „Francuska svedočanstva”, dr Sretenović ističe da je, među strancima, vojnicima i civilima, poreklom iz savezničkih i neutralnih zemalja, koji su se pred armijama Centralnih sila povlačili zajedno sa srpskom vojskom i narodom ka obalama Jadranskog mora, bilo i nekoliko stotina Francuza. Mnogi od njih ostavili su i pisana svedočanstva o ovom događaju, poput Ogista Bopa (1862–1921), opunomoćenog ministra Republike Francuske na dvoru kralja Srbije u periodu od 1914. do 1917, zatim pukovnika Pjer-Viktora Furnijea (1867–1945), francuskog vojnog atašea u Srbiji i Crnoj Gori od 1912. do 1917, ili Anrija Barbija (1876–1935), novinara pariskog lista „Žurnal”, koji je pisao o srpskoj vojsci još od Balkanskih ratova.

„Francuska svedočanstva o povlačenju iz Srbije objavljena su uglavnom dok je rat još trajao. Ona su se obraćala francuskim čitaocima i imala su propagandni aspekt kojim se želelo objasniti Francuzima zašto je Francuska podržavala svog malog srpskog saveznika na Balkanu. Pored toga, ona su imala za cilj da podignu moral francuskih čitalaca u teškim ratnim trenucima na Zapadnom frontu. Srpski slučaj je brzo izjednačavan sa putem na Golgoti koji je vodio Uskrsnuću. Ostala pozivanja na prošlost su proizilazila iz klasične francuske kulture XIX veka: upućivanje na Antiku, na napoleonovske ratove, na tradicionalnu ulogu Francuske na Istoku...”, pojašnjava dr Sretenović.

„Strah od gladi morio je Vladu. Četrdeset i šest vojnika umrlo je od gladi u noći između 16. i 17. decembra. Gospodin Pašić nije mogao da prećuti pred savezničkim poslanicima ozbiljnost situacije. Vojska je sve donela dovde, ali u kakvu krajnost može biti dovedena ako vidi da je osuđena da umre od gladi? Neće li biti u pravu da prebaci Vladi što ju je dovela u Skadar a nije ništa pripremila za njen doček? Svesni svoje odgovornosti, g. Pašić i njegove kolege pomišljali su na najgore mogućnosti...”, detalj je iz Bopovog zapisa, kojim opisuje šta se događalo u Skadru decembra 1915.

Ilustracije radi, svedočanstvo ambasadora Ogista Bopa, koje je stavljalo akcenat na povlačenje srpske vlade sa Nikolom Pašićem na čelu od polaska iz Niša 20. oktobra 1915. pa do 14. januara 1916. i isplovljavanja iz albanske luke Sveti Jovan Medovski na Jadranskoj obali za Italiju, objavljeno je krajem te godine u časopisu Revue des Deudž Mondes. Reč je o referentnoj publikaciji koja je svoj prestiž zahvaljivala kvalitetu i ugledu autora: književnika, pisaca, diplomata, univerzitetskih profesora, naročito onih sa Sorbone. Ovi tekstovi, dopunjeni sa još dva poglavlja, pojaviće se i kao knjiga „uspomena na povlačenje preko Albanije“, čiji su prevod na srpski jezik 1918. godine u Ženevi objavili srpski emigranti. Nakon Bopove smrti, u čitulji objavljenoj u Srpskom književnom glasniku diplomata Jovan M. Jovanović Pižon je napisao da su Bopovim nestankom Srbi izgubili „pravog prijatelja“ koji ih je „iskreno voleo“ i koji je „verovao u njihovu budućnost“.

O knjizi „Sa srpskom vladom i vojskom od Niša do Krfa 1915-1916, francuska svedočanstva”, u kojoj su tekstovi dati paralelno na oba jezika, govoriće pored dr Sretenovića i Zorana Kolundžije, kao i Izabel Davion, vanredni profesor na pariskoj Sorboni, a najavljeno je da će gosti Srpskog kulturnog centra biti i potomci Ogista Bopa...

M. Stajić