Teodorovićev ikonostas vraća se u Sentandreju

Podsetimo, postavka u GMS bila je rezultat petogodišnjeg zajedničkog projekta konzervacije i restauracije monumentalnog ikonostasa, na kojem su sarađivali Galerija Matice srpske, eparhijski muzej i Pokrajinski zavod za zaštitu spomenika kulture, i obuhvatila je sve 73 Teodorovićeve ikone iz katedralne crkve oštećene u bombardovanju Budimpešte 1945, a zatim srušene 1949. Ovom izložbom istovremeno je obeleženo i 250 godina od rođenja jednog od najznačajnijih srpskih slikara na prelazu iz baroka u klasicizam

Katedralni hram u Budimu izgrađen je 1751. a deceniju kasnije ukrasio ga je ikonostas čiji su autori bili drvorezbar Antonije Mihić i najpoznatiji novosadski slikar druge polovine 18. veka Vasilije Ostojić. Nažalost, hram je teško oštećen u velikom požaru 1810, kada je vatra progutala i ikonostas. Četiri godine kasnije duborezac Petra Padića izradio je konstrukciju novog ikonostasa, za koji je ikone Arsa Teodorović počeo da izrađuje 1818, a ceo posao je završio 1820. Udar visokih dunavskih talasa Saborna crkva je 1838. izdržala, ali nije i bombe koje su na nju pale vek i koju godinu kasnije, kada je najviše oštećena zvonička kapa. Međutim, za razliku od većine bogomolja u Mađarskoj stradalih tokom Drugog velikog svetskog ubijanja, srpski katedralni hram nije obnovljen, već je 1949. sravnjen sa zemljom.

– Nesporno je da je crkva mogla biti obnovljena, jer su unutrašnjost, tačnije svodna konstrukcija i enterijer, manje-više ostali netaknuti, odnosno oštećenja su mogla biti sanirana a zvonik rekonstruisan – kaže nam upravnik Muzeja Eparhije budimske mr Kosta Vuković. – Nažalost, nekoliko godina se ništa nije preduzimalo, posledično krovna konstrukcija se sve više urušavala, zbog čega se u samom hramu više nije služilo. Na kraju, kada su crkvene vlasti shvatile da pomoći nema niotkuda i da će hram biti srušen, doneta je odluka da se demontira raskošni ikonostas i ikone sklone.

Godinama je manji deo tog Teodorovićevog remek dela s početka 19. veka - prestona zona i carske dveri - bio izložen u okviru stalne postavke Muzeja Eparhije budimske, na zapadnom zidu Preobraženske crkve u Sentandreji čuvan je monumentalni krst sa četiri pripadajuće ikone, dok je preostali materijal stajao pohranjen u depoima u Sentandreji i Budimpešti. No, godine su činile svoje i od 2013. je sukcesivno u radionice Galerije Matice srpske i Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture donošen deo po deo materijala, gde je rađeno na njegovoj konzervaciji i restauraciji.

U Galeriji Matice srpske će se narednih dana odvijati veoma složeni proces pripreme ikonostasa za transport. Deo materijala biće pakovan u specijalne sanduke, dok će za pojedine ikone, pogotovo one velikog formata, kao i za veliki krst, morati da se prave posebne konstrukcije koje će ih čuvati od oštećenja

Konačno, sve obnovljene ikone Arse Teodorovića, 68 sa ikonostasa i 5 sa tronova i pevnica, kao i veliki krst, predstavljeni su 18. oktobra 2017. domaćoj javnosti na izložbi koju je otvorila predsednica Narodne skupštine Republike Srbije Maja Gojković. Ikonostas se sada vraća kući, s tim da bi 7. novembra trebalo da bude izložen u Istorijskom muzeju Budimpešte, čime će na svojevrstan način biti obeleženo i dva veka od početka njegovog oslikavanja. Konačno odredište Teodorovićevog remek-dela biće zdanje Preparandije u Sentandreji, u kojoj bi od proleća sledeće godine trebalo da bude smeštena stalna postavka Muzeja Eparhije budimske.

M. Stajić