MUZEJ VOJVODINE Izložba eksponata sa arheološkog nalazišta Gradina

Gradina danas predstavlja jedno od najznačajnijih ranovizantijskih nalazišta (vreme 6. i početka 7. veka n.e.) u Srbiji i njenom okruženju. Pored ostataka iz vremena Istočnog rimskog carstva (ranovizantijskih), na Gradini se u nešto manjoj meri došlo i do materijalnih tragova iz praistorijskog i ranosrednjovekovnog perioda. Kulturni sloj sa najvećim brojem nalaza svakako je ranovizantijski, s obzirom da je u tom vremenu na Gradini bio podignut utvrđen grad sa do sada otkrivenim ostacima pet crkava, sa rezidencijama, kućama za stanovanje, radionicama i skladištima, kao i sa nekropolama.

Izložbu je prvi put u manjem obimu, priredio Narodni muzej u Čačku 2014. povodom obeležavanja 30 godina arheoloških iskopavanja na lokalitetu Gradina na Jelici, a zatim je sa gotovo dvostrukim brojem eksponata, prezentovana u Galeriji SANU u Beogradu tokom proleća 2017. i u Narodnom muzeju u Kraljevu u oktobru iste godine. Pred publikom u Novom Sadu će se naći 507 eksponata uglavnom iz fonda Narodnog muzeja u Čačku koji su grupisani hronološki, tematski i prema nameni - od onih vezanih za istorijat istraživanja, do nalaza praistorijskog, rimskog, ranovizantijskog i ranosrednjovekovnog perioda. iz različitih oblasti života nekadašnjih stanovnika današnje Zapadne Srbije.

Lokalitet Gradina se istražuje u okviru naučnoistraživačkog projekta Filozofskog fakulteta u Beogradu, pod rukovodstvom prof. dr Mihaila Milinkovića, koji je i autor ove izložbe. Na Gradina (846  m) jednom od dominantnih vrhova planine Jelice život se sa prekidima, odvijao u trajanju od preko 3 milenijuma, od praistorijskih epoha do ranog srednjeg veka. Prof. dr Mihailo Milinković ukazuje da je Gradina jedan od ključeva za razumevanje procesa koji su dominirali na Balkanu tokom ranovizantijskog perioda, u vreme seobe naroda i ranog srednjeg veka, podsećajući na činjenicu da je upravo u tom periodu, na ruševinama Rimskog carstva, došlo do osnovnog formiranja Evrope kakvu danas poznajemo.

– Dok praistorijske nalaze (pozni eneolit, sredina 3. milenijuma s.e. – gvozdeno doba  III,  VI-IV  vek s.e.) pretežno predstavljaju ulomci keramičkih posuda i obrađeni kameni artefakti, spektar ranovizantijskih (6-početak 7. veka n.e.) je neuporedivo širi: mogu se navesti ostaci fortifikacije (bedemi, kapije, kule, kontrafori), pet crkava, od kojih su neke bile ukrašene freskama i kamenom plastikom, prezentovanim na ovoj izložbi, nekoliko rezidencija imućnijih stanovnika, opremljenih pored ostalog sa figuralnim kapitelima, takođe izloženim, radionica za preradu metala, skladišta za žitarice, stambenih zgarda, kao i više hiljada pokretnih nalaza – grnčarije, predmeta od stakla, alata, oružja, nakita, delova odeće, svakodnevnih upotrebnih predmeta, svetiljki, ličnog pribora, novca... – navodi Mihailo Milinković. – Manji deo nalaza iz ovog horizonta nosi odlike materijalne kulture tipične za germanska plemena, posebno za Gepide, tada uglavnom nastanjene u južnim delovima Panonske nizije.

Ključni lokalitet na tlu severnog Ilirika

– Iskopavanja i istraživanja Gradine na Jelici, koja traju 33 godine, vođena srazmerno skromnim sredstvima i ponavljanim povremenim prekidima (1984–2017), iznela su na svetlost dana znatan broj podataka, među njima i antropoloških, na osnovu kojih se mogu rekonstruisati populaciona slika, način stanovanja, privreda i profesionalne delatnosti, verska sfera i drugi aspekti svakodnevnice koji su odlikovali život nekadašnjih stanovnika ovog mesta. U tom smislu, Gradina nije paradni lokalitet koji fascinira luksuzom nađenih predmeta, iako i takvih ima, ali bez sumnje jeste i po nalazima i po njihovom kontekstu jedan od ključeva za razumevanje procesa na prelasku iz kasnoantičkog u ranosrednjovekovni period na tlu nekadašnjeg severnog Ilirika – objašnjava profesor Milinković.

Ranovizantijski regionalni centar na severu Ilirika stradao je krajem 6. ili početkom 7. veka u silovitom požaru, moguće usled napada Avara i Slovena. Ipak, ostaci grada su bili, po rečima autora izložbe, ponovo naseljeni od strane stanovništva koje je upotrebljavalo keramiku uglavnom slovenskog načina izrade, i koje je iskoristilo ranovizantijske ruševine kao novo mesto za život, okvirno u periodu 7-9. veka.

Izložba će biti otvorena do 31. avgusta.

 N. Popov